راشیتیسم چیست؟
راشیتیسم یا نرمی استخوان (Rickets) یک بیماری است که به علت کمبود ویتامین D، کلسیم، یا فسفر در بدن ایجاد میشود. این بیماری بیشتر در کودکان مشاهده میشود و باعث نرم شدن و ضعف استخوانها میگردد.
علل ابتلا
نرمی استخوان عمدتاً به دلیل کمبود ویتامین D، کلسیم یا فسفر ایجاد میشود. این کمبودها میتوانند به دلایل مختلفی رخ دهند:
- کمبود ویتامین D:
- کاهش دریافت ویتامین D از طریق غذا: رژیم غذایی فقیر از ویتامین D میتواند باعث راشیتیسم شود. منابع طبیعی ویتامین D شامل ماهیهای چرب، زرده تخممرغ، و لبنیات غنیشده هستند.
- کاهش قرار گرفتن در معرض نور خورشید: ویتامین D در پوست تحت تأثیر نور خورشید تولید میشود. کودکانی که کمتر در معرض نور خورشید قرار میگیرند (به دلیل زندگی در مناطق با نور خورشید کم، استفاده زیاد از کرمهای ضد آفتاب، یا پوشیدن لباسهای پوشیده) در خطر بیشتری برای ابتلا به راشیتیسم هستند.
- پوست تیرهتر: افراد با پوست تیرهتر به نور خورشید بیشتری برای تولید ویتامین D نیاز دارند، بنابراین خطر کمبود ویتامین D در آنها بیشتر است.
- اختلالات جذب ویتامین D و کلسیم:
- بیماریهای گوارشی: برخی بیماریها مانند بیماری سلیاک یا بیماری کرون میتوانند جذب ویتامین D و کلسیم را از روده کاهش دهند.
- اختلالات کلیوی یا کبدی: مشکلات در کبد یا کلیه میتوانند باعث کاهش تبدیل ویتامین D به شکل فعال آن در بدن شوند.
- کمبود کلسیم در رژیم غذایی:
- رژیم غذایی ناکافی: رژیمهای غذایی که کلسیم کافی ندارند (مانند رژیمهای غذایی فاقد لبنیات) میتوانند منجر به راشیتیسم شوند.
- بیماریهای ژنتیکی:
- راشیتیسم وابسته به ویتامین D: این یک نوع نادر از راشیتیسم است که به علت اختلالات ژنتیکی در متابولیسم ویتامین D ایجاد میشود و معمولاً به درمان با دوزهای بالای ویتامین D نیاز دارد.
- کمبود فسفر:
- اختلالات نادر متابولیکی: بیماریهایی که بر متابولیسم فسفر تأثیر میگذارند، میتوانند باعث کمبود فسفر و در نتیجه راشیتیسم شوند.
این عوامل همگی میتوانند باعث اختلال در تشکیل و تقویت استخوانها شوند و منجر به بروز راشیتیسم شوند.
علائم راشیتیسم
- درد استخوان: کودکان ممکن است از درد در ناحیهی استخوانها، به ویژه در پاها و بازوها، شکایت کنند.
- ضعف عضلانی: کودکان ممکن است دچار ضعف عضلانی شوند که میتواند باعث تأخیر در حرکت و ناتوانی در انجام فعالیتهای روزمره شود.
- تأخیر در رشد: رشد جسمانی کودکان مبتلا به راشیتیسم ممکن است کندتر از حد طبیعی باشد.
- تغییر شکل استخوانها: شایعترین تغییر، خم شدن پاها به سمت داخل یا خارج (پاهای کمانی یا پای ضربدری) است. همچنین ممکن است جمجمه نوزاد نرم و شکننده شود.
- مشکلات دندانی: مشکلاتی مانند تأخیر در رویش دندانها، تغییر رنگ مینای دندانها و افزایش خطر پوسیدگی دندانها ممکن است رخ دهد.
- نرمی جمجمه: در نوزادان و کودکان کوچک، جمجمه ممکن است نرمتر از حالت طبیعی باشد.
- تأخیر در نشستن یا راه رفتن: به دلیل ضعف عضلانی و مشکلات استخوانی، کودکان ممکن است در نشستن، خزیدن یا راه رفتن تأخیر داشته باشند.
- تشنج: در موارد نادر و شدید، کمبود کلسیم میتواند منجر به تشنج شود.
این علائم در صورت مشاهده، نیازمند بررسی و درمان توسط پزشک هستند تا از پیشرفت بیماری جلوگیری شود.
درمان راشیتیسم
نرمی استخوان بسته به علت اصلی بیماری و شدت آن متفاوت است، اما به طور کلی شامل موارد زیر میشود:
-
افزایش مصرف ویتامین D:
- مکملهای ویتامین D: پزشک معمولاً مصرف مکملهای ویتامین D را تجویز میکند. این مکملها میتوانند به شکل خوراکی یا تزریقی باشند و معمولاً برای جبران کمبود ویتامین D در بدن تجویز میشوند.
- افزایش مصرف غذاهای غنی از ویتامین D: غذاهایی مانند ماهیهای چرب (مثل سالمون و تن)، زرده تخممرغ، لبنیات غنیشده و برخی از غلات میتوانند به افزایش سطح ویتامین D کمک کنند.
-
افزایش قرار گرفتن در معرض نور خورشید:
- افزایش مدت زمان قرار گرفتن در معرض نور خورشید: قرار گرفتن در معرض نور خورشید به تولید ویتامین D در پوست کمک میکند. پزشک ممکن است توصیه کند که کودک زمان بیشتری را در فضای باز سپری کند، اما همچنان باید از محافظت مناسب از پوست در برابر آفتابسوختگی اطمینان حاصل کرد.
-
افزایش مصرف کلسیم و فسفر:
- مکملهای کلسیم و فسفر: در صورتی که کمبود این مواد معدنی وجود داشته باشد، پزشک ممکن است مکملهای کلسیم و فسفر تجویز کند.
- رژیم غذایی غنی از کلسیم: مصرف لبنیات، سبزیجات برگدار (مثل کلم و اسفناج)، بادام، و دیگر منابع کلسیم میتواند مفید باشد.
-
درمان بیماریهای زمینهای:
- اگر راشیتیسم به دلیل بیماریهای زمینهای مانند مشکلات کلیوی، بیماری سلیاک، یا اختلالات متابولیکی ایجاد شده باشد، باید آن بیماریها نیز درمان شوند.
-
درمانهای جراحی (در موارد شدید):
- در موارد نادر و شدید که تغییرات شدید در شکل استخوانها ایجاد شده باشد، ممکن است نیاز به جراحی برای اصلاح این تغییرات وجود داشته باشد.
-
پیگیری منظم پزشکی:
- مراجعه به پزشک برای ارزیابی پیشرفت درمان و اطمینان از بهبود وضعیت استخوانها و علائم دیگر ضروری است.
با شروع زودهنگام درمان و پیروی دقیق از توصیههای پزشکی، بسیاری از کودکان مبتلا به نرمی استخوان بهبودی کامل پیدا میکنند و از عوارض بلندمدت جلوگیری میشود.
تشخیص
توسط پزشک از طریق بررسی علائم بالینی، انجام آزمایشهای خون و تصاویر پزشکی انجام میشود. مراحل تشخیص به شرح زیر است:
۱. معاینه بالینی:
- بررسی علائم فیزیکی: پزشک با بررسی علائم ظاهری مانند تغییر شکل استخوانها (مثلاً خمیدگی پاها)، درد استخوان، تأخیر در رشد، و نرمی جمجمه، به احتمال وجود راشیتیسم پی میبرد.
- تاریخچه پزشکی: پزشک ممکن است درباره تاریخچه پزشکی کودک، رژیم غذایی، میزان قرار گرفتن در معرض نور خورشید، و هرگونه مشکلات گوارشی یا کلیوی سوال کند.
۲. آزمایشهای خون:
- سطح ویتامین D: یکی از اولین آزمایشها، اندازهگیری سطح ویتامین D در خون است. سطح پایین ویتامین D ممکن است نشاندهنده کمبود آن باشد.
- سطح کلسیم و فسفر: آزمایش خون برای اندازهگیری سطح کلسیم و فسفر نیز انجام میشود. در راشیتیسم، سطح کلسیم و فسفر ممکن است پایین باشد.
- سطح آلکالین فسفاتاز: این آنزیم معمولاً در بیماران مبتلا به راشیتیسم افزایش مییابد و میتواند نشانهای از تخریب استخوانها باشد.
- هورمون پاراتیروئید (PTH): این هورمون در پاسخ به کمبود کلسیم افزایش مییابد و ممکن است در تشخیص راشیتیسم مفید باشد.
۳. تصویربرداری پزشکی:
- اشعه ایکس (X-ray): تصاویر اشعه ایکس از استخوانهای کودک میتواند تغییرات مشخصی را نشان دهد، مانند نرمی و ضعف استخوانها، ناهنجاریهای استخوانی (مانند ضخیم شدن صفحات رشد) و خمیدگی استخوانها.
- سونوگرافی: در برخی موارد، سونوگرافی برای ارزیابی ناهنجاریهای استخوانی و بررسی مشکلات احتمالی دیگر مورد استفاده قرار میگیرد.
۴. ارزیابیهای تخصصی:
- مشاوره با متخصصان: در برخی موارد، پزشک ممکن است بیمار را به یک متخصص غدد، متخصص تغذیه، یا ارتوپد ارجاع دهد تا ارزیابی دقیقتری انجام شود و برنامه درمانی مناسب تدوین گردد.
- آزمایش ژنتیکی: در صورتی که پزشک به وجود نوع ژنتیکی راشیتیسم مشکوک باشد، ممکن است آزمایشهای ژنتیکی را برای بررسی جهشهای ژنی انجام دهد.
تشخیص زودهنگام راشیتیسم بسیار مهم است زیرا درمان مناسب میتواند از عوارض جدی و دائمی بیماری جلوگیری کند. پس از تشخیص، پزشک برنامهای برای درمان و پیگیری منظم تدوین میکند تا از بهبود وضعیت کودک اطمینان حاصل شود.
همهگیری و شیوع راشیتیسم:
- مناطق با نور خورشید کم:
- در مناطقی که نور خورشید کمتر است، مانند کشورهای شمالی یا مناطقی با زمستانهای طولانی و تاریک، شیوع راشیتیسم بیشتر است. کمبود نور خورشید میتواند منجر به کاهش تولید ویتامین D در پوست شود.
- جمعیتهای دارای محدودیتهای فرهنگی یا اجتماعی:
- در برخی فرهنگها که زنان و کودکان به دلیل پوشیدن لباسهای پوشیده کمتر در معرض نور خورشید قرار میگیرند، خطر راشیتیسم افزایش مییابد.
- کشورهای در حال توسعه:
- راشیتیسم همچنان در کشورهای در حال توسعه به دلیل سوءتغذیه، کمبود ویتامین D، و کاهش دسترسی به منابع غنی از این ویتامین شایع است. همچنین، کودکانی که در مناطق فقیرنشین یا با دسترسی محدود به مراقبتهای بهداشتی زندگی میکنند، بیشتر در معرض خطر هستند.
- مهاجران و پناهندگان:
- مهاجران از مناطق گرمسیری به کشورهای سردسیر با نور خورشید کم، ممکن است به دلیل تغییرات ناگهانی در قرار گرفتن در معرض نور خورشید و همچنین تغییر در رژیم غذایی، بیشتر در معرض خطر راشیتیسم قرار بگیرند.
- شهرهای صنعتی:
- در مناطقی که آلودگی هوا بالا است، نور خورشید ممکن است به سختی به زمین برسد و تولید ویتامین D در بدن کاهش یابد. این وضعیت در گذشته در شهرهای صنعتی و پرجمعیت شایع بود.
- رژیمهای غذایی خاص:
- رژیمهایی که به طور کلی ویتامین D و کلسیم کمی دارند، مانند رژیمهای گیاهخواری بدون مصرف محصولات لبنی و مکملها، میتوانند خطر ابتلا به راشیتیسم را افزایش دهند.
روندهای اخیر:
در سالهای اخیر، با افزایش شیوع چاقی و تغییرات سبک زندگی مانند کاهش فعالیت در فضای باز و استفاده مفرط از کرمهای ضد آفتاب، مواردی از راشیتیسم در کشورهای توسعهیافته نیز گزارش شده است. پزشکان و متخصصان تغذیه بر اهمیت مصرف کافی ویتامین D از طریق رژیم غذایی، مکملها، و قرار گرفتن متعادل در معرض نور خورشید تأکید میکنند.