فشار چشم

فشار چشم یا فشار داخل چشمی (Intraocular Pressure – IOP) به فشاری گفته می‌شود که مایعات داخلی چشم به دیواره‌های داخلی چشم وارد می‌کنند. اندازه‌گیری و مدیریت به‌ویژه در تشخیص و درمان بیماری‌های چشمی مانند گلوکوم (آب سیاه) بسیار اهمیت دارد. معمولاً به میلی‌متر جیوه (mmHg) اندازه‌گیری می‌شود و فشار نرمال چشم بین ۱۰ تا ۲۱ میلی‌متر جیوه است.

عوامل موثر بر فشار چشم

شامل جنبه‌های مختلفی از سلامتی فرد و محیط زیست باشد. این عوامل به طور کلی به دو دسته داخلی و خارجی تقسیم می‌شوند:

عوامل داخلی

۱. تولید و تخلیه زلالیه: زلالیه مایعی است که در جلوی چشم تولید می‌شود و از طریق یک سیستم تخلیه مخصوص از چشم خارج می‌شود. عدم تعادل بین تولید و تخلیه زلالیه می‌تواند منجر به افزایش می شود.
۲. ژنتیک: استعداد ژنتیکی می‌تواند نقش مهمی داشته باشد. افراد با سابقه خانوادگی گلوکوم بیشتر در معرض خطر هستند.
۳. سن: با افزایش سن، خطر ابتلا به گلوکوم را بیشتر می‌شود.
۴. شرایط پزشکی: بیماری‌هایی مانند دیابت و فشار خون بالا می‌توانند تاثیر بگذارند.
۵. ضربه به چشم: ضربه یا آسیب‌های قبلی به چشم می‌تواند باعث تغییر در فشار داخل چشمی شود.
۶. التهاب چشمی: التهاب در داخل چشم می‌تواند منجر به بیماری شود.

عوامل خارجی

۱. استفاده از داروها: برخی داروها مانند کورتیکواستروئیدها می‌توانند باعث افزایش فشار چشم شوند.
۲. وضعیت بدنی: وضعیت بدن، به خصوص در حالاتی مثل خوابیدن یا ورزش‌های شدید، می‌تواند تاثیر بگذارد.
۳. محیط و شرایط جوی: تغییرات شدید در فشار جوی یا دمای محیط می‌تواند گذارد.
۴. عادت‌های روزانه: مصرف زیاد کافئین یا الکل می‌تواند به طور موقت  تغییر دهد.

مدیریت فشار چشم

برای کاهش خطر بروز مشکلات جدی، رعایت نکات زیر مفید است:
– معاینات منظم چشمی: به ویژه اگر سابقه خانوادگی گلوکوم دارید.
– استفاده منظم از داروهای تجویزشده: در صورت تجویز دارو توسط پزشک.
– حفظ سبک زندگی سالم: شامل رژیم غذایی متعادل، ورزش منظم، و کنترل استرس.
– اجتناب از مصرف بیش از حد کافئین و الکل.
– مشورت با پزشک قبل از استفاده از هرگونه داروهای جدید.

رعایت این نکات می‌تواند به حفظ سلامت چشم‌ها و کاهش خطر بروز مشکلات در چشم کمک کند.

علائم افزایش فشار چشم

 شناخت این علائم می‌تواند به تشخیص زودهنگام مشکلات جدی چشمی مانند گلوکوم کمک کند. در زیر به مهم‌ترین علائم افزایش فشار چشم اشاره شده است:

علائم عمومی

۱. درد یا فشار در چشم: یکی از شایع‌ترین علائم افزایش فشار چشم، احساس درد یا فشار در داخل یا اطراف چشم است.
۲. تاری دید: دیدن تصاویر به صورت تار یا مبهم می‌تواند نشانه‌ای از افزایش فشار داخل چشم باشد.
۳. دیدن هاله‌های رنگی: مشاهده هاله‌های رنگی در اطراف منابع نوری می‌تواند نشانه‌ای از افزایش فشار چشم باشد.
۴. قرمزی چشم: افزایش فشار چشم می‌تواند باعث قرمزی یا التهاب چشم شود.
۵. سردرد: سردردهای مکرر و ناگهانی به‌ویژه در ناحیه پیشانی و بالای چشم ممکن است به افزایش فشار چشم مرتبط باشد.
۶. حالت تهوع و استفراغ: در موارد شدیدتر، افزایش فشار چشم می‌تواند باعث حالت تهوع و استفراغ شود.
۷. کاهش میدان دید: کاهش تدریجی یا ناگهانی میدان دید به ویژه در اطراف چشم (دید جانبی) می‌تواند نشانه‌ای از افزایش فشار چشم باشد.

علائم پیشرفته‌تر

۱. کاهش دید ناگهانی: از دست دادن ناگهانی بینایی، به خصوص در یک چشم، ممکن است نشان‌دهنده یک وضعیت اورژانسی باشد.
۲. درد شدید چشم: درد شدید و ناگهانی در چشم می‌تواند نشانه‌ای از  فشار چشم باشد که نیاز به درمان فوری دارد.

علائم مرتبط با گلوکوم

۱. افزایش تدریجی فشار بدون علائم آشکار: در بسیاری از موارد، فشار چشم به تدریج اتفاق می‌افتد و ممکن است فرد تا مراحل پیشرفته بیماری گلوکوم هیچ علامت آشکاری نداشته باشد.
۲. تغییرات در دید شبانه: مشکلات در دید شبانه یا در محیط‌های کم‌نور می‌تواند از علائم اولیه گلوکوم باشد.

نکات مهم

– تشخیص زودهنگام: بسیاری از علائم ممکن است در مراحل اولیه بیماری ظاهر نشوند. بنابراین معاینات منظم چشمی برای تشخیص زودهنگام بسیار مهم است.
– مراجعه به پزشک: در صورت مشاهده هر یک از علائم فوق، به ویژه درد شدید یا کاهش ناگهانی بینایی، باید به سرعت به یک متخصص چشم مراجعه کنید.

تشخیص 

چندین روش و ابزار برای اندازه‌گیری فشار چشم و بررسی سلامت عمومی چشم‌ها استفاده می‌شود. در ادامه به برخی از مهم‌ترین روش‌های تشخیص اشاره شده است:

۱. تونومتری

تونومتری رایج‌ترین روش اندازه‌گیری است. انواع مختلفی از تونومتری وجود دارد:

– تونومتر آپلاناسیون گولدمن:

این روش استاندارد طلایی برای اندازه‌گیری است و در مطب چشم‌پزشکان به کار می‌رود. دستگاه به آرامی به سطح قرنیه چشم فشار می‌آورد تا میزان مقاومت آن را اندازه‌گیری کند.

– تونومتر بدون تماس (air puff tonometry):

در این روش از پف هوا برای اندازه‌گیری استفاده می‌شود. این روش سریع و غیرتهاجمی است، اما ممکن است دقت کمتری نسبت به تونومتر آپلاناسیون داشته باشد.

۲. معاینه با لامپ شکاف‌دار (Slit-lamp examination)

لامپ شکاف‌دار یک ابزار تخصصی است که برای بررسی جزئیات ساختارهای مختلف چشم از جمله قرنیه، عنبیه، و عدسی استفاده می‌شود. این معاینه به پزشک کمک می‌کند تا مشکلات چشمی مرتبط با چشم را تشخیص دهد.

۳. گونیوسکوپی (Gonioscopy)

گونیوسکوپی روشی است که با استفاده از یک لنز مخصوص، زاویه بین قرنیه و عنبیه را بررسی می‌کند. این روش به تشخیص نوع گلوکوم (زاویه باز یا زاویه بسته) کمک می‌کند.

۴. پریمتری (Perimetry)

پریمتری یا تست میدان دید روشی است برای ارزیابی کامل دید جانبی و مرکزی بیمار. این تست می‌تواند به تشخیص آسیب‌های اولیه به عصب بینایی  کمک می کند.

۵. تصویربرداری از عصب بینایی و لایه‌های شبکیه

روش‌های مختلف تصویربرداری مانند Optical Coherence Tomography (OCT) و Scanning Laser Polarimetry (SLP) برای ارزیابی وضعیت عصب بینایی و لایه‌های شبکیه استفاده می‌شوند. این روش‌ها به تشخیص تغییرات ساختاری ناشی از افزایش فشار و گلوکوم کمک می‌کنند.

۶. پاش‌سنجی (Pachymetry)

پاش‌سنجی ضخامت قرنیه را اندازه‌گیری می‌کند. ضخامت قرنیه می‌تواند بر دقت اندازه‌گیری فشار چشم تأثیر بگذارد، بنابراین اطلاع از ضخامت قرنیه می‌تواند به ارزیابی دقیق‌تر کمک کند.

۷. هولتر مانیتورینگ فشار چشم

این روش جدیدتر و کمتر رایج است که از یک دستگاه کوچک برای مانیتورینگ مداوم فشار چشم در طول شبانه‌روز استفاده می‌کند. این روش می‌تواند نوسانات چشم را به‌طور دقیق‌تری بررسی کند.

نکات مهم

– معاینات منظم: انجام معاینات منظم چشمی برای افرادی که در معرض خطر بالای افزایش فشار چشم یا گلوکوم هستند بسیار اهمیت دارد.
– سابقه خانوادگی: افرادی که سابقه خانوادگی گلوکوم دارند باید با دقت بیشتری تحت نظر پزشک قرار گیرند.
– تشخیص زودهنگام: تشخیص زودهنگام افزایش فشار چشم می‌تواند از آسیب جدی به عصب بینایی و کاهش بینایی جلوگیری کند.

در نهایت، اگر مشکوک به افزایش فشار چشم یا علائم مرتبط با آن هستید، حتماً به یک متخصص چشم‌پزشک مراجعه کنید تا با استفاده از روش‌های تشخیصی مناسب وضعیت چشمان شما بررسی شود.

درمان

با هدف کاهش و جلوگیری از آسیب به عصب بینایی و کاهش دید انجام می‌شود. روش‌های مختلفی برای درمان این مشکل وجود دارد که شامل داروها، روش‌های لیزری و جراحی می‌باشد. انتخاب روش درمان بستگی به شدت بیماری، وضعیت کلی سلامت چشم و پاسخ بیمار به درمان‌های اولیه دارد.

۱. داروها

داروها معمولاً اولین خط درمان  هستند. انواع مختلفی از داروها به صورت قطره چشمی یا قرص وجود دارند:
– بتا بلوکرها: مانند تیمولول که تولید زلالیه در چشم را کاهش می‌دهند.
– پروستاگلاندین آنالوگ‌ها: مانند لاتانوپروست که تخلیه زلالیه را افزایش می‌دهند.
– آلفا آگونیست‌ها: مانند بریمونیدین که تولید زلالیه را کاهش و تخلیه آن را افزایش می‌دهند.
– مهارکننده‌های کربنیک آنهیدراز: مانند دورزولامید که تولید زلالیه را کاهش می‌دهند.
– مهارکننده‌های کولینرژیک: مانند پیلوکارپین که تخلیه زلالیه را افزایش می‌دهند.

۲. لیزر 

لیزر درمانی روش‌های مختلفی دارد که برای کاهش و بهبود تخلیه زلالیه به کار می‌روند:
– ترابکولوپلاستی با لیزر (Laser Trabeculoplasty): استفاده از لیزر برای باز کردن کانال‌های تخلیه زلالیه.
– لیزر ایرایدوتومی (Laser Iridotomy): ایجاد یک سوراخ کوچک در عنبیه برای بهبود جریان زلالیه در گلوکوم زاویه بسته.
– لیزر سیلکوفتوکوآگولیشن (Laser Cyclophotocoagulation): استفاده از لیزر برای کاهش تولید زلالیه.

۳. جراحی

اگر داروها و لیزر درمانی موثر نباشند، جراحی ممکن است لازم باشد:
– ترابکولکتومی (Trabeculectomy): ایجاد یک کانال جدید برای تخلیه زلالیه.
– جراحی ایمپلنت: قرار دادن دستگاه‌های کوچکی برای بهبود تخلیه زلالیه.
– ویسکوکانالوستومی (Viscocanalostomy) و دیپ اسکلکتومی (Deep Sclerectomy): جراحی‌هایی که بر اساس تغییرات ساختاری برای بهبود تخلیه زلالیه طراحی شده‌اند.

۴. روش‌های جدیدتر

– اولتراسونیک فاکوامولسیفیکیشن (Ultrasonic Phacoemulsification): ترکیبی از جراحی آب مروارید.
>– میکرواینوویزیو گلوکوم سرجری (MIGS): استفاده از روش‌های جراحی با حداقل تهاجم برای کاهش.

مراقبت‌های پس از درمان

– معاینات منظم: پیگیری منظم با چشم‌پزشک برای ارزیابی تاثیر درمان و جلوگیری از پیشرفت بیماری.
– رعایت دقیق دستورات پزشک: مصرف منظم داروها و رعایت دستورالعمل‌های پزشک.
– مراقبت‌های عمومی چشمی: استفاده از عینک آفتابی، پرهیز از تماس با مواد تحریک‌کننده و حفظ سلامت عمومی بدن.

سلامت باشید.

خواندن این مطلب شاید برای شما مفید باشد.