بهداشت محیط چیست؟

بهداشت محیط به مجموعه فعالیت‌ها و اقداماتی اطلاق می‌شود که به منظور حفظ و بهبود سلامت محیط زیست و جلوگیری از آسیب‌های احتمالی به انسان‌ها و سایر گونه‌های زنده انجام می‌شود. این فعالیت‌ها به طور گسترده‌ای شامل حفاظت از هوا، آب، خاک، گیاهان، حیوانات و دیگر عناصر محیط زیست است. بهداشت محیط در جهت حفاظت از هر دو محیط طبیعی و ساختارهای انسانی به منظور حفظ سلامت انسان‌ها می‌باشد. به عبارت دیگر، حفاظت از محیط زیست از جانب طبیعی به منظور حفظ اکوسیستم و حفاظت از سلامت انسان‌ها صورت می‌گیرد.

بهداشت محیط کلیه جنبه‌های ظاهری افراد و همه‌جانبه رفتار بهداشتی را مدیریت می‌نمایدکه شامل ارزیابی و کنترل عوامل زیست محیطی می‌شود که بر سلامت تأثیر دارند. هدف بهداشت محیط کنترل کلیه عوامل زیست محیطی است که به طور مستقیم یا غیرمستقیم بر بقاء و سلامت انسان تأثیر می‌گذارند. برای دستیابی به این هدف، لازم است از اصول مهندسی و دانش زیست‌محیطی برای کنترل، اصلاح و بهبود عوامل زیست محیطی به منظور حفظ و ارتقاء سلامت و رفاه انسان استفاده شود. به معنای ساده کنترل عوامل محیطی (هوا، آب و خاک) به نحوی است که برای انسان و محیط زیست زیان‌آور نباشد. عواملی که در محیط زندگی انسان تأثیر دارند و بر رفاه و سلامت فیزیکی، روانی و اجتماعی انسان می‌توانند تأثیرداشته باشد.

اهداف بهداشت محیط:

• جلوگیری از آلودگی:

اقداماتی است که به منظور کاهش یا حذف آلودگی هوا، آب، یا خاک بهداشت محیط انجام می‌شود. این اقدامات به منظور حفظ سلامت انسان‌ها و محیط زیست انجام می‌شوند و شامل تدابیر متنوعی است که به تقویت کیفیت محیط زیست و کاهش اثرات زیان‌آور آلودگی‌ها می‌پردازد.

۱. کنترل انباشت زباله:

مدیریت صحیح زباله و بازیافت مواد قابل بازیافت به کاهش زباله‌های جامد و جلوگیری از تخریب محیط زیست کمک می‌کند.

۲. استفاده از سوخت‌های تمیزتر:

انتقال به منابع انرژی تجدیدپذیر و سوخت‌های کم‌آلودگی به هوا برای کاهش آلودگی هوا.

۳. استفاده از فناوری‌های پاک:

توسعه و اجرای فناوری‌های پاک و دوستدار محیط زیست به جای فناوری‌های آلودگی‌زا.

۴. ترویج حمل و نقل عمومی:

حمایت از سیستم‌های حمل و نقل عمومی و کاهش استفاده از وسایل نقلیه آلودگی‌زا.

۵. پایش و ارزیابی زیست‌محیطی:

بررسی مداوم و پایش کیفیت محیط زیست به منظور شناسایی مناطق با مشکلات آلودگی و اعمال تصمیمات مناسب.

این اقدامات به همراه همکاری اجتماعی، تدابیر قانونی، و توجه به مسائل زیست‌محیطی می‌توانند به جلوگیری از آلودگی و حفظ سلامت محیط زیست کمک کنند.

• مدیریت پسماند:

بهبود فرآیندهای مدیریت پسماند برای جلوگیری از تجمع زباله‌های زیستی و غیرزیستی. مدیریت پسماند فرآیندها و اقداماتی را شامل می‌شود که به منظور مدیریت بهینه زباله‌ها و پسماندهای تولید شده در جامعه انجام می‌شود. این فعالیت‌ها هدف اصلی خود را در کاهش حجم زباله، بازیافت مواد، جلوگیری از آلودگی و حفظ محیط زیست دارند. در این راستا، مدیریت پسماند شامل موارد زیر می‌شود:

۱. کاهش تولید پسماند: اقداماتی که به کاهش حجم زباله و پسماند تولیدی جامعه کمک می‌کنند؛ مثل آموزش به مردم در خصوص بازیافت و کمتر استفاده کردن از مواد یکبار مصرف.

۲. تفکیک منابع قابل بازیافت: ترویج جداسازی مواد قابل بازیافت از زباله‌ها و ارتقاء فرآیندهای بازیافت.

۳. مدیریت صحیح زباله: استفاده از روش‌های مناسب برای دفع زباله‌ها به منظور کاهش تأثیرات زیست‌محیطی و جلوگیری از آلودگی.

۴. تصفیه و دفع ایمن زباله‌های خطرناک:

فرآیندهای ایمن برای دفع و مدیریت زباله‌هایی که ممکن است برای انسان و محیط زیست خطرناک باشند.

۵. ترویج بازیافت: اطلاع‌رسانی و ترویج برای افزایش فرآیند بازیافت و استفاده مجدد از مواد.

۶. توسعه فناوری‌های نوین: استفاده از فناوری‌های پیشرفته برای بهبود فرآیندهای مدیریت پسماند و کاهش تأثیرات منفی آن بر محیط زیست.

۷. پایش و ارزیابی مداوم: نظارت و پایش مداوم بر فعالیت‌های مدیریت پسماند به منظور اطمینان از اجرای بهینه و مؤثر این فرآیند.

مدیریت پسماند با همکاری اقشار مختلف جامعه، صنعت، و سازمان‌های مرتبط، می‌تواند به حفظ محیط زیست و جلوگیری از آثار زیان‌آور پسماند‌ها کمک کند.

• حفاظت از تنوع زیستی:

از جمله گونه‌های گیاهی و حیوانی و اقدامات و سیاست‌های محیطی است که به منظور حفظ و حمایت از گونه‌ها و تنوع زیستی در محیط زیست انجام می‌شود. این تنوع زیستی شامل مجموعه متنوعی از گونه‌های گیاهی، حیوانی، میکروبی، و سایر موجودات زنده است که در یک اکوسیستم وجود دارند.

برخی از اقدامات و رویکردهای حفاظت از تنوع زیستی عبارتند از:

۱. احداث و مدیریت ناحیه‌های حفاظت‌شده: ایجاد مناطق محیطی که از فعالیت‌های انسانی محافظت می‌شوند تا گونه‌ها و اکوسیستم‌های محلی فرصت به بازسازی و رشد داشته باشند.

۲. ترویج کشاورزی پایدار: استفاده از رویکردها و تکنیک‌های کشاورزی که حفاظت از تنوع زیستی را در نظر بگیرند، از جمله حفاظت از خاک و ارتقاء سیستم‌های کشاورزی پایدار.

۳. مدیریت منابع آب:

حفاظت از آب‌های سطحی و زیرزمینی و اجتناب از بهره‌برداری غیرپایدار که ممکن است به کاهش تنوع زیستی در اکوسیستم‌های آبی منجر شود.

۴. پایش و ارزیابی تنوع زیستی: بررسی مداوم و پایش گونه‌ها و اکوسیستم‌ها به منظور شناسایی مشکلات و اتخاذ تدابیر حفاظتی.

۵. آموزش و اطلاع‌رسانی: توعیه جامعه و افزایش آگاهی درباره اهمیت حفاظت از تنوع زیستی و تأثیرات مخرب انسانی بر آن.

۶. مبارزه با نهراسانی: کنترل و پیشگیری از فعالیت‌های غیرقانونی مانند صید غیرقانونی و متجاوز به گونه‌ها و آبزیان.

۷. پشتیبانی از پژوهش‌های زیست‌شناسی: تحقیقات علمی برای درک بهتر دینامیک‌ها و نیازهای گونه‌ها و اکوسیستم‌ها به منظور اتخاذ تدابیر بهینه.

تدابیر حفاظت از تنوع زیستی به کمک این اقدامات، سعی در حفظ تعادل طبیعی و زیستگاه‌های مختلف زنده‌گان دارد و از انحراف‌ها و کاهش تنوع زیستی جلوگیری می‌کند. این اقدامات در جهت حفظ استمراریت و ایجاد تعادل در اکوسیستم‌ها تاثیرگذار هستند.

• مدیریت مسائل آب:

مجموعه فعالیت‌ها و راهبردهایی اطلاق می‌شود که به منظور مدیریت هوشمندانه و کارآمد منابع آب، حفظ کیفیت آب، کنترل سوانح آبی، و ارتقاء بهره‌وری آب انجام می‌شود. این مدیریت شامل جلوگیری از کمبود آب، حفاظت از منابع آب و مدیریت استفاده از آب به منظور تأمین نیازهای انسان‌ها و حفظ سلامت محیط زیست است.

برخی از اقدامات و راهبردهای مدیریت مسائل آب عبارتند از:

۱. مدیریت منابع آب: برنامه‌ریزی و مدیریت هوشمندانه برای بهره‌وری بهتر از منابع آب، از جمله سدسازی، آبیاری هوشمند، و بهینه‌سازی مصرف آب.

۲. حفاظت از حوضه آب: حفاظت از حوضه‌های آبی از طریق کنترل فرسایش خاک، جلوگیری از آلودگی آب‌ها و حفظ تنوع زیستی در این حوضه‌ها.

۳. مدیریت کیفیت آب: پایش و کنترل کیفیت آب به منظور جلوگیری از آلودگی‌ها و حفظ سلامت انسان‌ها و محیط زیست.

۴. ترویج آبیاری بهینه: انتقال از آبیاری سنتی به روش‌های بهینه‌تر و کارآمدتر با استفاده از فناوری‌های نوین.

۵. استفاده بهینه از آب در صنعت و کشاورزی:

کنترل مصرف آب در بخش‌های صنعتی و کشاورزی با بهره‌گیری از فناوری‌ها و نظام‌های کارآمد.

۶. ترویج فناوری‌های تصفیه آب: استفاده از تکنولوژی‌های پیشرفته برای تصفیه و بهبود کیفیت آب‌ها.

۷. مدیریت کم‌آبی: پایش و پیش‌بینی مسائل کم‌آبی به منظور اعمال برنامه‌ها و تدابیر اضطراری.

۸. آموزش و اطلاع‌رسانی: آگاه‌سازی جامعه در مورد اهمیت حفاظت از منابع آب و ترویج عادات صرفه‌جویی.

این اقدامات به همراه همکاری میان اقشار مختلف جامعه، تشخیص نقاط ضعف در مدیریت آب، و اجرای سیاست‌های پایدار می‌توانند به مدیریت موثر و پایدار منابع آب کمک کنند. این اقدامات در جهت حفظ تعادل در چرخه آب و جلوگیری از کمبود آب در مناطق مختلف جهان موثر هستند.

• کنترل جمعیت:

تعادل میان تعداد جمعیت و منابع محیطی یک اصل اساسی در مدیریت پایدار محیط زیست است. این اصل معتقد به این است که تعداد جمعیت باید با توانایی محیط زیست برای فراهم کردن منابع زندگی و توانایی جذب و پردازش پسماند، به تعادل برسد. به این تعادل بین تعداد جمعیت و قابلیت طبیعت برای فراهم کردن منابع و تحمل پسماند، “حد پایداری” یا “ظرفیت پایدار” گفته می‌شود.

اگر تعداد جمعیت یک منطقه به صورت بیش از حد افزایش یابد و از ظرفیت طبیعت برای فراهم کردن منابع و پردازش پسماند بیشتر از آنچه که می‌تواند تحمل کند، زیستگاه‌ها ممکن است به شدت تخریب شوند، منابع طبیعی به طور ناپایدار به کار روند، و زندگی در آن منطقه با مشکلات جدی مواجه شود. برای حفاظت از تعادل بین تعداد جمعیت و منابع محیطی، اقداماتی نظیر ترویج بهره‌وری منابع، مدیریت منابع آب، کنترل بیابان‌زایی، حفاظت از تنوع زیستی، استفاده پایدار از زمین و جلوگیری از آلودگی محیطی ضروری هستند. همچنین، آموزش‌های جامعه در زمینه بهداشت تولیدی و برنامه‌ریزی خانواده نیز می‌تواند نقش مهمی در تعادل میان تعداد جمعیت و منابع محیطی ایفا کند.

• حفاظت از خاک:

به مجموعه فعالیت‌ها و سیاست‌هایی اطلاق می‌شود که به منظور حفظ کیفیت و بهداشت خاک، جلوگیری از فرسایش، کاهش آلودگی و حفظ سازگاری خاک با محیط زیست انجام می‌شود. این اقدامات به منظور حفظ و بهینه‌سازی قابلیت تولید خاک برای کشاورزی، حفظ تنوع زیستی در خاک، و کاهش تأثیرات منفی فعالیت‌های انسانی بر خاک انجام می‌شوند. برخی از اقدامات حفاظت از خاک شامل موارد زیر هستند:

۱. کنترل فرسایش خاک: این اقدامات شامل اجرای تدابیری مانند ایجاد نهال‌ها، استفاده از مراتع، و اجتناب از زمین‌های بی‌پوشش می‌شود تا جلوی فرسایش خاک و از دست دادن لایه حاصلخیز آن گرفته شود.

۲. ترویج کشاورزی پایدار: استفاده از رویکردها و فنون کشاورزی پایدار که بهینه‌سازی استفاده از خاک را تضمین کند و از استفاده‌های نادرست مانند زراعت فراوانی جلوگیری کند.

۳. استفاده از مواد اصلاحی خاک:

اضافه کردن مواد اصلاحی به خاک، مانند کودها و مواد آلی، به منظور افزایش بهره‌وری و بهبود خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک.

۴. کنترل آلودگی خاک: جلوگیری از ورود مواد آلودگی به خاک از طریق مصارف صحیح و مدیریت مناسب زباله‌ها و مواد شیمیایی.

۵. تنظیم استفاده از زمین: بهبود مدیریت زمین‌ها به منظور حفظ ساختار خاک و جلوگیری از تغییرات ناپایدار.

۶. اجرای نقشه‌های کنترل تراکم:

انجام اقداماتی برای کنترل تراکم گیاهان، به منظور جلوگیری از خستگی خاک و افزایش هوادهی خاک.

۷. مدیریت آب: مدیریت صحیح آب به منظور جلوگیری از خشکسالی و زراعت‌های بی‌رویه و کمک به حفظ رطوبت خاک.

۸. آموزش و اطلاع‌رسانی: توعیه مزارعان و کشاورزان در مورد روش‌های بهتر مدیریت خاک و اهمیت حفاظت از خاک.

حفاظت از خاک یک نقطه کلیدی در حفظ سلامت محیط زیست و تأمین امنیت غذایی جهانی است. این اقدامات می‌توانند به حفظ مستعدیت خاک برای کشاورزی، کاهش خطرات ناشی از آلودگی و فرسایش، و حفظ تنوع زیستی در خاک کمک کنند.

به طور کلی، بهداشت محیط مهمترین اصلی است که به سلامت انسان‌ها و سایر موجودات زنده ارتباط مستقیم دارد و تلاش می‌شود تا محیط زیست را در وضعیتی که برای زندگی بهتر و سالم مناسب باشد.

این روز به عنوان یک فرصت برای آگاهی‌زایی در مورد مسائل محیط زیست و ترویج اقدامات برای حفاظت از محیط زیست شناخته می‌شود و ۱۱ اسفند، در ایران به این روز اختصاص یافته است. در این روز فرصتی است تا اهداف این حوزه و همچنین دستاوردهای مهندسان به دقت به مسئولان و عموم مردم اعلام شود. ارائه راهکارهای کنترل آلودگی هوا، مدیریت پسماند، جمع‌آوری و تصفیه فاضلاب در این روز می‌تواند کمک به بهبود مسائل و مشکلات بهداشت محیط کند.