بیماری سلیاک

بیماری سلیاک یک اختلال خودایمنی است که در آن مصرف گلوتن (پروتئینی موجود در گندم، جو و چاودار) باعث آسیب به روده کوچک می‌شود. این بیماری می‌تواند منجر به سوء جذب مواد مغذی، کم‌خونی، خستگی و مشکلات گوارشی شود. در این بیماری سلول‌های ایمنی بدن به بافت‌های خود فرد حمله می‌کنند. در اثر این حمله سلول‌های ایمنی به سلول‌های روده‌ی باریک حمله می‌کنند و با آسیب رساندن به پرزهای روده جذب مواد مغذی را کاهش می‌دهند

علائم 

 بسیار متنوع و گسترده هستند و ممکن است در هر فرد به شکل متفاوتی بروز کنند. برخی از افراد ممکن است علائم شدید داشته باشند، در حالی که برخی دیگر ممکن است علائم خفیف‌تری داشته باشند. علائم بیماری سلیاک می‌تواند به دو دسته عمده علائم گوارشی و غیرگوارشی تقسیم شود:

علائم گوارشی

– اسهال مزمن: یکی از شایع‌ترین علائم بیماری سلیاک، که ممکن است همراه با چربی در مدفوع باشد (استئاتوره).
– یبوست: برخی از بیماران ممکن است به جای اسهال، یبوست مزمن داشته باشند.
– نفخ و گاز: تورم و احساس سنگینی در شکم که معمولاً بعد از مصرف غذاهای حاوی گلوتن بیشتر می‌شود.
– درد شکم: درد و گرفتگی در ناحیه شکم که می‌تواند متغیر باشد.
– تهوع و استفراغ: این علائم ممکن است در برخی از افراد بروز کنند.

علائم غیرگوارشی

– خستگی مفرط: احساس خستگی و ضعف عمومی که ناشی از سوء جذب مواد مغذی است.
– کاهش وزن بی‌دلیل: به دلیل سوء جذب مواد غذایی، بیماران ممکن است بدون دلیل خاصی وزن خود را از دست بدهند.
– کم‌خونی (کمبود آهن): یکی از علائم شایع که به علت سوء جذب آهن و ویتامین‌های ضروری رخ می‌دهد.
– درد استخوان و مفاصل: درد و ناراحتی در استخوان‌ها و مفاصل که ممکن است به دلیل کمبود مواد مغذی رخ دهد.
– مشکلات پوستی: مانند درماتیت هرپتی‌فرم، که باعث بروز جوش‌ها و خارش شدید می‌شود.
– تأخیر در رشد کودکان: کودکان مبتلا به بیماری سلیاک ممکن است رشد کندی داشته باشند و به وزن و قد مناسب نرسند.
– تغییرات رفتاری: از جمله تحریک‌پذیری و تغییرات خلقی.
– مشکلات دندانی: مانند از دست دادن مینای دندان یا لکه‌های سفید روی دندان‌ها.
– مشکلات عصبی: مانند بی‌حسی، گزگز یا ضعف عضلانی.

علائم در کودکان

بیماری سلیاک در کودکان ممکن است با علائم متفاوتی نسبت به بزرگسالان بروز کند. در اینجا برخی از علائم شایع بیماری سلیاک در کودکان آورده شده است:

علائم گوارشی

– اسهال مزمن: اسهال پایدار و مزمن یکی از شایع‌ترین علائم در کودکان است.
– یبوست: برخی کودکان ممکن است به جای اسهال، یبوست مزمن داشته باشند.
– نفخ و گاز: تورم و نفخ شکم که می‌تواند باعث ناراحتی شود.
– درد شکم: درد و گرفتگی در ناحیه شکم، که ممکن است بعد از مصرف غذاهای حاوی گلوتن بیشتر شود.
– استفراغ: برخی کودکان ممکن است دچار استفراغ‌های مکرر شوند.

علائم غیرگوارشی

– کاهش وزن و عدم رشد: یکی از بارزترین علائم در کودکان مبتلا به سلیاک، کاهش وزن و عدم رشد مناسب است.
– کوتاهی قد: کودکان مبتلا ممکن است رشد قدی کافی نداشته باشند و کوتاه‌تر از هم‌سالان خود باشند.
– تأخیر در بلوغ: تأخیر در شروع بلوغ نسبت به هم‌سالان.
– خستگی: احساس خستگی و ضعف عمومی که می‌تواند ناشی از سوء جذب مواد مغذی باشد.
– تحریک‌پذیری و تغییرات رفتاری: کودکان ممکن است تحریک‌پذیر، عصبی و تغییرات خلقی داشته باشند.
– مشکلات دندانی: از دست دادن مینای دندان، لکه‌های سفید روی دندان‌ها و تأخیر در رشد دندان‌ها.
– کم‌خونی: کمبود آهن به دلیل سوء جذب، که می‌تواند منجر به کم‌خونی شود.
– مشکلات پوستی: درماتیت هرپتی‌فرم که باعث بروز جوش‌ها و خارش شدید می‌شود.

علائم اضافی در کودکان خردسال

– بی‌قراری و گریه زیاد: کودکان خردسال ممکن است بیشتر بی‌قرار باشند و گریه کنند.
– کاهش اشتها: کودکان ممکن است اشتهای خود را از دست بدهند و از خوردن غذاهای مختلف خودداری کنند.
– شکم برجسته: در برخی موارد، شکم کودکان ممکن است برجسته و متورم شود.

اگر مشکوک به بیماری سلیاک در کودکتان هستید، بسیار مهم است که به پزشک مراجعه کنید. تشخیص به موقع و شروع رژیم غذایی بدون گلوتن می‌تواند بهبود علائم و بهبود کلی سلامت کودک را تضمین کند. پزشک ممکن است آزمایش‌های خونی و بیوپسی روده کوچک را برای تشخیص بیماری تجویز کند.

تشخیص بیماری سلیاک

 شامل چندین مرحله است که به منظور تأیید نهایی بیماری انجام می‌شود. این مراحل شامل آزمایش‌های خونی و در صورت لزوم، بیوپسی روده کوچک است. در زیر مراحل اصلی تشخیص بیماری سلیاک آورده شده است:

۱. آزمایش‌های خونی

اولین قدم در تشخیص بیماری سلیاک انجام آزمایش‌های خونی است. این آزمایش‌ها به منظور شناسایی آنتی‌بادی‌های خاصی که در خون افراد مبتلا به سلیاک وجود دارند، انجام می‌شوند. رایج‌ترین آزمایش‌های خونی عبارتند از:

– آنتی‌بادی‌های ترانس‌گلوتامیناز بافتی (tTG-IgA):

این آزمایش معمولاً اولین آزمایش خونی است که برای تشخیص سلیاک انجام می‌شود و دارای دقت بالایی است.

– آنتی‌بادی‌های آندومیزال (EMA):

این آزمایش نیز بسیار دقیق است و معمولاً به عنوان یک تست تکمیلی انجام می‌شود.

– آنتی‌بادی‌های دئامیدیتد گلیادین (DGP-IgA و DGP-IgG):

این آزمایش‌ها ممکن است در موارد خاص، به ویژه در کودکان کوچکتر یا افرادی که آنتی‌بادی‌های tTG-IgA منفی دارند، مفید باشند.

۲. بیوپسی روده کوچک

اگر آزمایش‌های خونی نشان‌دهنده بیماری سلیاک باشد، پزشک معمولاً بیوپسی روده کوچک را توصیه می‌کند. این روش شامل گرفتن نمونه‌های کوچکی از پوشش داخلی روده کوچک (معمولاً از دئودنوم) است. بیوپسی از طریق آندوسکوپی انجام می‌شود و تغییرات مشخصی مانند آتروفی ویلوس‌ها و افزایش لنفوسیت‌های داخل اپی‌تلیالی را نشان می‌دهد که نشانگر آسیب ناشی از سلیاک است.

۳. آزمایش‌های ژنتیکی

در برخی موارد، آزمایش‌های ژنتیکی ممکن است برای تشخیص بیماری سلیاک انجام شود. این آزمایش‌ها به دنبال بررسی وجود ژن‌های HLA-DQ2 و HLA-DQ8 هستند که در اکثر افراد مبتلا به سلیاک وجود دارند. اگرچه داشتن این ژن‌ها به تنهایی به معنی داشتن بیماری سلیاک نیست، عدم وجود آن‌ها می‌تواند به رد تشخیص بیماری کمک کند.

۴. رژیم غذایی بدون گلوتن

در برخی موارد، پزشک ممکن است پس از تشخیص اولیه، بیمار را به رعایت یک رژیم غذایی بدون گلوتن توصیه کند و سپس بهبود علائم و تغییرات در آزمایش‌های خونی را بررسی کند. این می‌تواند به تأیید تشخیص کمک کند.

نکات مهم

– مشاوره با پزشک:

بسیار مهم است که تشخیص و درمان بیماری سلیاک تحت نظر پزشک متخصص انجام شود. خوددرمانی و تغییرات رژیم غذایی بدون مشاوره پزشکی می‌تواند نتایج تشخیص را تحت تأثیر قرار دهد.

– رژیم غذایی قبل از آزمایش:

مهم است که قبل از انجام آزمایش‌های تشخیصی، بیمار همچنان گلوتن مصرف کند، زیرا حذف گلوتن می‌تواند نتایج آزمایش‌ها را مخدوش کند و تشخیص صحیح را دشوار کند.

تشخیص به موقع و دقیق بیماری سلیاک می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی و جلوگیری از عوارض جدی‌تر در آینده کمک کند.

درمان

تنها درمان مؤثر و شناخته‌شده برای بیماری سلیاک، پیروی از یک رژیم غذایی کاملاً بدون گلوتن است. این رژیم غذایی به معنای حذف کامل گلوتن از رژیم غذایی بیمار است، که باعث بهبود علائم و جلوگیری از آسیب بیشتر به روده کوچک می‌شود. در ادامه، جزئیات مربوط به درمان بیماری سلیاک آورده شده است:

۱. رژیم غذایی بدون گلوتن

رژیم غذایی بدون گلوتن شامل حذف تمامی محصولات حاوی گندم، جو، و چاودار از رژیم غذایی می‌باشد. این شامل مواد غذایی مانند نان، پاستا، کیک‌ها، شیرینی‌ها، و بسیاری از محصولات فرآوری شده می‌شود. برخی از غلات و مواد غذایی جایگزین که به طور طبیعی بدون گلوتن هستند، عبارتند از:
– برنج
– ذرت
– کینوآ
– گندم سیاه (بلگرا)
– آمارانت
– سیب‌زمینی

۲. خواندن برچسب مواد غذایی

بیماران مبتلا به سلیاک باید به دقت برچسب‌های مواد غذایی را بخوانند تا از نبودن گلوتن در ترکیبات مطمئن شوند. بسیاری از محصولات غذایی حاوی گلوتن مخفی هستند، بنابراین آگاهی و دقت در انتخاب مواد غذایی ضروری است.

۳. جلوگیری از آلودگی متقاطع

حتی مقادیر بسیار کم گلوتن می‌تواند باعث بروز علائم بیماری شود، بنابراین جلوگیری از آلودگی متقاطع در آشپزخانه و در زمان تهیه غذا اهمیت زیادی دارد. این شامل موارد زیر می‌شود:
– استفاده از تخته‌های برش جداگانه برای مواد غذایی بدون گلوتن
– شستن دقیق دست‌ها و وسایل آشپزی
– جلوگیری از استفاده مشترک از وسایلی مانند توستر و ظروف پخت

۴. مصرف مکمل‌های غذایی

در برخی موارد، بیماران مبتلا به سلیاک ممکن است نیاز به مکمل‌های غذایی داشته باشند تا کمبودهای ویتامین‌ها و مواد معدنی ناشی از سوء جذب را جبران کنند. این مکمل‌ها ممکن است شامل آهن، کلسیم، ویتامین D، ویتامین‌های گروه B (خصوصاً B12 و فولیک اسید) باشد.

۵. مشاوره با متخصص تغذیه

مشاوره با یک متخصص تغذیه که تجربه درمان بیماران مبتلا به سلیاک را دارد، می‌تواند بسیار مفید باشد. این متخصص می‌تواند به بیمار در برنامه‌ریزی یک رژیم غذایی متعادل و مناسب کمک کند و اطلاعات لازم را درباره محصولات بدون گلوتن در اختیار او قرار دهد.

۶. پیگیری منظم پزشکی

بیماران مبتلا به سلیاک نیاز به پیگیری منظم پزشکی دارند تا وضعیت سلامت آنها تحت نظر باشد و هرگونه عوارض جانبی یا کمبود مواد مغذی به موقع شناسایی و درمان شود. این ممکن است شامل آزمایش‌های دوره‌ای خون و بررسی وضعیت تغذیه‌ای باشد.

نکات پایانی

– پیوستگی در رژیم غذایی: پایبندی دائمی به رژیم غذایی بدون گلوتن برای جلوگیری از بروز علائم و آسیب به روده ضروری است.
– آگاهی و آموزش: بیماران و خانواده‌های آنها باید درباره بیماری سلیاک و نحوه مدیریت آن آموزش ببینند.
– حمایت اجتماعی: عضویت در گروه‌های حمایتی و انجمن‌های مرتبط می‌تواند به بیماران کمک کند تا از تجربیات دیگران بهره‌مند شوند و حمایت لازم را دریافت کنند.

با رعایت این موارد، بیماران مبتلا به سلیاک می‌توانند زندگی سالم و فعالی داشته باشند و از بروز عوارض جدی‌تر جلوگیری کنند.

سلامت باشید.

خواندن این مطلب شاید برای شما مفید باشد.