درمانگاه شبانه‌روزي عمومی و تخصصي فاضل با هدف ارتقاي سلامت مردم منطقه شمال شهر اصفهان در سال 1395 به صورت خیریه فعاليت خود را آغاز نموده است.
دیسپلازی مفصل ران
دیسپلازی مفصل ران (Hip Dysplasia) یک وضعیت پزشکی است که در آن مفصل ران به درستی شکل نگرفته است. این بیماری معمولاً در نوزادان یا کودکان مشاهده می‌شود اما ممکن است در سنین بالاتر نیز تشخیص داده شود. در این وضعیت، سر استخوان ران به خوبی در حفره لگنی قرار نمی‌گیرد که می‌تواند باعث درد، سفتی مفصل، و در نهایت آرتروز زودرس شود.
انواع دیسپلازی مفصل ران
دیسپلازی مفصل ران می‌تواند به اشکال مختلفی تقسیم‌بندی شود، بسته به شدت و نوع تغییرات در مفصل. این تقسیم‌بندی‌ها به پزشکان کمک می‌کند تا روش‌های درمانی مناسب‌تری را انتخاب کنند. در ادامه به انواع مختلف دیسپلازی مفصل ران اشاره می‌کنم:
۱. دیسپلازی نوزادی (Developmental Dysplasia of the Hip – DDH)
این نوع دیسپلازی معمولاً از بدو تولد یا در دوران نوزادی تشخیص داده می‌شود و شامل مشکلاتی است که در شکل‌گیری مفصل ران در دوران جنینی یا نوزادی وجود دارد:
- دیسپلازی خفیف (Mild Dysplasia):
- در این حالت، تغییرات در مفصل ران کم و معمولاً نیاز به درمان فوری ندارد. مفصل ران ممکن است کمی ناپایدار باشد، اما درمان با بریس یا نظارت پزشکی ممکن است کافی باشد.
- دیسپلازی متوسط (Moderate Dysplasia):
- شامل تغییرات قابل توجه‌تری در موقعیت یا شکل مفصل ران است و ممکن است نیاز به درمان با بریس یا گچ‌گیری داشته باشد.
- دیسپلازی شدید (Severe Dysplasia):
- در این نوع، سر استخوان ران ممکن است به طور کامل از حفره لگنی خارج شده باشد یا به طور قابل توجهی جابجا شده باشد. این وضعیت نیاز به جراحی برای اصلاح موقعیت مفصل ران و یا استفاده از روش‌های دیگر درمانی دارد.
۲. دیسپلازی ثانویه (Acquired Dysplasia)
این نوع دیسپلازی بعد از تولد و به دلیل شرایط یا آسیب‌های خاص ایجاد می‌شود:
- دیسپلازی پس از آسیب:
- در صورتی که آسیب به مفصل ران یا لگن، مانند شکستگی یا ضربه شدید، باعث ایجاد مشکلات در موقعیت و عملکرد مفصل ران شود.
- دیسپلازی ناشی از بیماریهای زمینه‌ای:
- بیماری‌هایی مانند فلج مغزی، دیستروفی عضلانی، یا دیگر مشکلات عصبی می‌توانند بر توسعه و شکل‌گیری صحیح مفصل ران تأثیر بگذارند و باعث دیسپلازی شوند.
۳. دیسپلازی مادرزادی (Congenital Dysplasia)
این نوع دیسپلازی به طور مادرزادی و از بدو تولد وجود دارد و معمولاً به دلیل مشکلات در توسعه جنینی مفصل ران ایجاد می‌شود:
- دیسپلازی اکتسابی:
- شامل مشکلاتی است که ممکن است در دوران بارداری و با تغییرات در وضعیت جنین، مانند وضعیت بریچ، ایجاد شده باشد.
۴. دیسپلازی بافتی (Hip Dysplasia with Joint Capsule Abnormalities)
این نوع دیسپلازی شامل مشکلاتی در بافت‌های اطراف مفصل ران، مانند کپسول مفصلی و لیگامان‌ها، است که می‌تواند بر ثبات و عملکرد مفصل تأثیر بگذارد.
۵. دیسپلازی حاد (Acute Dysplasia)
این نوع شامل تغییرات سریع و حاد در وضعیت مفصل ران است که ممکن است به علت تصادفات یا آسیب‌های شدید اتفاق بیفتد و نیاز به درمان فوری و شدید داشته باشد.
۶. دیسپلازی مزمن (Chronic Dysplasia)
در این نوع، تغییرات به آرامی و در طول زمان ایجاد می‌شود و ممکن است در اثر عدم درمان دیسپلازی نوزادی یا مشکلات دائمی در مفصل ران باشد.
تشخیص و درمان انواع دیسپلازی
تشخیص صحیح نوع دیسپلازی مفصل ران برای انتخاب درمان مناسب و جلوگیری از عوارض جدی‌تر اهمیت دارد. پزشکان از معاینات بالینی، تصویربرداری و تاریخچه پزشکی برای تعیین نوع دیسپلازی و برنامه‌ریزی درمانی استفاده می‌کنند.دیسپلازی مفصل ران می‌تواند به اشکال مختلفی تقسیم‌بندی شود، بسته به شدت و نوع تغییرات در مفصل. این تقسیم‌بندی‌ها به پزشکان کمک می‌کند تا روش‌های درمانی مناسب‌تری را انتخاب کنند. در ادامه به انواع مختلف دیسپلازی مفصل ران اشاره می‌کنم:
۱. دیسپلازی نوزادی (Developmental Dysplasia of the Hip – DDH)
این نوع دیسپلازی معمولاً از بدو تولد یا در دوران نوزادی تشخیص داده می‌شود و شامل مشکلاتی است که در شکل‌گیری مفصل ران در دوران جنینی یا نوزادی وجود دارد:
- دیسپلازی خفیف (Mild Dysplasia):
- در این حالت، تغییرات در مفصل ران کم و معمولاً نیاز به درمان فوری ندارد. مفصل ران ممکن است کمی ناپایدار باشد، اما درمان با بریس یا نظارت پزشکی ممکن است کافی باشد.
- دیسپلازی متوسط (Moderate Dysplasia):
- شامل تغییرات قابل توجه‌تری در موقعیت یا شکل مفصل ران است و ممکن است نیاز به درمان با بریس یا گچ‌گیری داشته باشد.
- دیسپلازی شدید (Severe Dysplasia):
- در این نوع، سر استخوان ران ممکن است به طور کامل از حفره لگنی خارج شده باشد یا به طور قابل توجهی جابجا شده باشد. این وضعیت نیاز به جراحی برای اصلاح موقعیت مفصل ران و یا استفاده از روش‌های دیگر درمانی دارد.
۲. دیسپلازی ثانویه (Acquired Dysplasia)
این نوع دیسپلازی بعد از تولد و به دلیل شرایط یا آسیب‌های خاص ایجاد می‌شود:
- دیسپلازی پس از آسیب:
- در صورتی که آسیب به مفصل ران یا لگن، مانند شکستگی یا ضربه شدید، باعث ایجاد مشکلات در موقعیت و عملکرد مفصل ران شود.
- دیسپلازی ناشی از بیماریهای زمینه‌ای:
- بیماری‌هایی مانند فلج مغزی، دیستروفی عضلانی، یا دیگر مشکلات عصبی می‌توانند بر توسعه و شکل‌گیری صحیح مفصل ران تأثیر بگذارند و باعث دیسپلازی شوند.
۳. دیسپلازی مادرزادی (Congenital Dysplasia)
این نوع دیسپلازی به طور مادرزادی و از بدو تولد وجود دارد و معمولاً به دلیل مشکلات در توسعه جنینی مفصل ران ایجاد می‌شود:
- دیسپلازی اکتسابی:
- شامل مشکلاتی است که ممکن است در دوران بارداری و با تغییرات در وضعیت جنین، مانند وضعیت بریچ، ایجاد شده باشد.
۴. دیسپلازی بافتی (Hip Dysplasia with Joint Capsule Abnormalities)
این نوع دیسپلازی شامل مشکلاتی در بافت‌های اطراف مفصل ران، مانند کپسول مفصلی و لیگامان‌ها، است که می‌تواند بر ثبات و عملکرد مفصل تأثیر بگذارد.
۵. دیسپلازی حاد (Acute Dysplasia)
این نوع شامل تغییرات سریع و حاد در وضعیت مفصل ران است که ممکن است به علت تصادفات یا آسیب‌های شدید اتفاق بیفتد و نیاز به درمان فوری و شدید داشته باشد.
۶. دیسپلازی مزمن (Chronic Dysplasia)
در این نوع، تغییرات به آرامی و در طول زمان ایجاد می‌شود و ممکن است در اثر عدم درمان دیسپلازی نوزادی یا مشکلات دائمی در مفصل ران باشد.
تشخیص و درمان انواع دیسپلازی
تشخیص صحیح نوع دیسپلازی مفصل ران برای انتخاب درمان مناسب و جلوگیری از عوارض جدی‌تر اهمیت دارد. پزشکان از معاینات بالینی، تصویربرداری و تاریخچه پزشکی برای تعیین نوع دیسپلازی و برنامه‌ریزی درمانی استفاده می‌کنند.
علل
علل دیسپلازی مفصل ران می‌توانند چندگانه باشند و معمولاً ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی در بروز این وضعیت نقش دارند. برخی از مهم‌ترین علل و عوامل مؤثر عبارتند از:
۱. ژنتیک و سابقه خانوادگی:
- سابقه خانوادگی دیسپلازی مفصل ران یکی از عوامل اصلی بروز این بیماری است. اگر یکی از والدین یا خواهر و برادرها دچار این مشکل بوده باشند، احتمال ابتلای نوزاد به دیسپلازی بیشتر می‌شود.
۲. وضعیت جنین در رحم:
- وضعیت بریچ (Breech): اگر جنین در حالت بریچ (پاها به سمت پایین و سر به سمت بالا) قرار گیرد، فشار بیشتری بر مفصل ران وارد می‌شود و خطر دیسپلازی افزایش می‌یابد.
- کاهش مایع آمنیوتیک: کاهش مایع آمنیوتیک (آمنیوهیدرآمنیوس) می‌تواند حرکت جنین را محدود کند و این امر بر شکل‌گیری صحیح مفصل ران تأثیرگذار است.
۳. جنسیت:
- دیسپلازی مفصل ران در دختران نسبت به پسران شیوع بیشتری دارد. یکی از دلایل احتمالی این است که هورمون‌های مادر در زمان تولد می‌توانند بر الاستیسیته بافت‌های لگن دختران تأثیر بگذارند.
۴. فشار و تنگی فضای رحم:
- در مواردی که رحم بسیار تنگ است، مثل حاملگی چندقلویی یا نوزادانی که وزن بالا دارند، فضای کافی برای حرکت مناسب جنین وجود ندارد و این موضوع می‌تواند باعث اختلال در رشد مفصل ران شود.
۵. فرهنگ و شیوه‌های قنداق کردن نوزاد:
- در برخی از فرهنگ‌ها، قنداق کردن نوزاد به شیوه‌ای که پاها کاملاً محکم به هم چسبیده و صاف نگه داشته می‌شوند، می‌تواند باعث فشار زیاد به مفصل ران و افزایش خطر دیسپلازی شود.
۶. مشکلات هورمونی در دوران بارداری:
- برخی هورمون‌ها مانند ریلاکسین که در زمان بارداری توسط بدن مادر تولید می‌شوند و به نرم شدن مفاصل برای زایمان کمک می‌کنند، می‌توانند بر نوزاد نیز تأثیر بگذارند و بافت‌های لگن نوزاد را تحت تأثیر قرار دهند.
این عوامل می‌توانند به طور مستقیم یا غیرمستقیم در بروز دیسپلازی مفصل ران نقش داشته باشند.
علائم
نوزادان:
- ناهنجاری در حرکت ران‌ها:
- محدودیت در باز کردن پاها به طرفین یا سختی در حرکت دادن مفصل ران.
- صدای کلیک یا تق تق:
- هنگام حرکت دادن مفصل ران، ممکن است صدای کلیک یا تق تق شنیده شود که نشان دهنده خارج شدن سر استخوان ران از حفره لگنی است.
- عدم تقارن پاها:
- تفاوت در طول پاها یا تفاوت در چین‌های پوستی روی ران‌ها که می‌تواند نشان‌دهنده خارج شدن یا قرار نگرفتن صحیح مفصل ران باشد.
کودکان:
- لنگیدن در هنگام راه رفتن:
- کودکان مبتلا به دیسپلازی مفصل ران ممکن است به طور قابل مشاهده‌ای لنگ بزنند.
- درد در ناحیه لگن یا ران:
- با گذشت زمان، درد در ناحیه لگن یا ران، به خصوص پس از فعالیت، ایجاد می‌شود.
- تاخیر در شروع راه رفتن:
- در برخی موارد، کودکان مبتلا ممکن است دیرتر از همسالان خود شروع به راه رفتن کنند.
بزرگسالان:
- درد مفصلی یا لگنی:
- دردی که معمولاً در لگن یا قسمت بالای ران احساس می‌شود و ممکن است به زانو یا کمر نیز گسترش یابد.
- لنگیدن مداوم:
- لنگیدن ناشی از تفاوت در طول پاها یا ناتوانی در حرکت طبیعی مفصل ران.
- محدودیت حرکتی:
- فرد ممکن است نتواند مفصل ران خود را به طور کامل حرکت دهد، به ویژه در فعالیت‌هایی که نیاز به باز کردن یا چرخاندن پا دارند.
- آرتروز زودرس:
- دیسپلازی مفصل ران در بزرگسالان می‌تواند منجر به آرتروز زودرس شود که خود باعث درد و سختی در حرکت می‌شود.
تشخیص زودهنگام این علائم و درمان به موقع می‌تواند از مشکلات جدی‌تر مانند آرتروز و درد شدید در آینده جلوگیری کند.
درمان و پیشگیری
درمان دیسپلازی مفصل ران بسته به شدت بیماری، سن بیمار، و وضعیت مفصل ران متفاوت است. هدف از درمان، تنظیم صحیح سر استخوان ران در حفره لگن و جلوگیری از مشکلاتی مانند آرتروز زودرس است.
در نوزادان و کودکان:
- استفاده از بریس (Harness یا Splint):
- بریس پاولیک (Pavlik Harness) یکی از روش‌های رایج برای درمان دیسپلازی مفصل ران در نوزادان است. این بریس کمک می‌کند تا مفصل ران در وضعیت صحیح قرار گیرد و به تدریج سر استخوان ران درون حفره لگن قرار بگیرد.
- معمولاً از این بریس برای چند هفته تا چند ماه استفاده می‌شود.
- گچ‌گیری (Spica Cast):
- اگر بریس موثر نباشد یا نوزاد سن بیشتری داشته باشد، ممکن است از گچ‌گیری برای تثبیت مفصل ران استفاده شود. گچ‌گیری معمولاً بعد از جراحی یا تنظیم مفصل انجام می‌شود.
- جراحی بسته (Closed Reduction):
- در برخی موارد، ممکن است مفصل ران به طور کامل از حفره لگن خارج شده باشد. در این موارد، پزشک می‌تواند از تکنیک جراحی بسته برای جایگذاری مجدد مفصل ران استفاده کند.
- جراحی باز (Open Reduction):
- اگر روش‌های دیگر موفقیت‌آمیز نباشند یا مفصل ران به شدت جابجا شده باشد، ممکن است جراحی باز برای تنظیم مجدد مفصل و بازسازی حفره لگنی لازم باشد.
در نوجوانان و بزرگسالان:
- استئوتومی لگن (Pelvic Osteotomy):
- در این روش، با اصلاح شکل و زاویه حفره لگنی، مفصل ران بهتر در جای خود قرار می‌گیرد و از بروز آرتروز جلوگیری می‌شود.
- استئوتومی فمور (Femoral Osteotomy):
- در این روش، سر استخوان ران بازسازی یا اصلاح می‌شود تا به درستی در حفره لگن قرار بگیرد.
- تعویض مفصل ران (Total Hip Replacement):
- در موارد شدید که دیسپلازی باعث آرتروز و درد شدید شده است، ممکن است تعویض کامل مفصل ران انجام شود.
پیشگیری از دیسپلازی مفصل ران
اگرچه برخی از عوامل خطر دیسپلازی مفصل ران، مانند ژنتیک و وضعیت جنین، قابل پیشگیری نیستند، اما می‌توان با رعایت برخی موارد از بروز این مشکل جلوگیری کرد:
- قنداق صحیح نوزاد:
- اطمینان از اینکه نوزاد به شکلی قنداق شود که پاهایش بتوانند آزادانه حرکت کنند و به صورت طبیعی باز شوند، می‌تواند به جلوگیری از دیسپلازی کمک کند. پاها نباید به شکلی فشرده شوند که حرکت آن‌ها محدود شود.
- تشخیص زودهنگام:
- بررسی منظم نوزاد توسط پزشک، به ویژه در صورت وجود سابقه خانوادگی دیسپلازی، می‌تواند به تشخیص زودهنگام این مشکل کمک کند. این بررسی‌ها شامل تست‌های فیزیکی مانند تست اورتولانی و بارلو هستند.
- مراقبت در دوران بارداری:
- کنترل وضعیت جنین در دوران بارداری و مدیریت فشار روی مفاصل ران، به خصوص در حاملگی‌های چندقلویی، می‌تواند به کاهش خطر دیسپلازی کمک کند.
- پیگیری رشد کودک:
- پیگیری رشد کودک و اطمینان از عدم وجود علائم دیسپلازی، مانند لنگیدن یا تفاوت در طول پاها، می‌تواند به تشخیص و درمان به موقع کمک کند.
پیشگیری و درمان به موقع می‌تواند به جلوگیری از مشکلات بیشتر مانند آرتروز زودرس و درد مزمن در آینده کمک کند.
تشخیص
تشخیص دیسپلازی مفصل ران برای جلوگیری از مشکلات جدی‌تر مانند آرتروز و درد مزمن اهمیت زیادی دارد. روش‌های مختلفی برای تشخیص این بیماری در نوزادان، کودکان و بزرگسالان وجود دارد که شامل بررسی‌های بالینی و تصویربرداری است. در زیر به مهم‌ترین روش‌های تشخیص دیسپلازی مفصل ران اشاره می‌کنم:
۱. معاینه بالینی (فیزیکی)
در نوزادان، پزشکان معمولاً در مراحل اولیه با استفاده از معاینات بالینی ساده می‌توانند علائم اولیه دیسپلازی را تشخیص دهند:
- آزمون اورتولانی (Ortolani Test):
- این آزمایش برای بررسی خارج شدن سر استخوان ران از حفره لگنی انجام می‌شود. در این تست، پزشک با حرکت دادن ران‌ها، به دنبال صدای کلیک یا جابجایی مفصل ران می‌گردد که می‌تواند نشان‌دهنده عدم تثبیت مفصل باشد.
- آزمون بارلو (Barlow Test):
- در این آزمایش، پزشک با فشار دادن ران‌ها به سمت داخل و بالا، تلاش می‌کند که سر استخوان ران را از حفره لگنی خارج کند. اگر مفصل به راحتی جابجا شود، ممکن است نشان‌دهنده دیسپلازی باشد.
- بررسی تقارن پاها:
- پزشک به تفاوت در طول پاها و چین‌های پوستی ران‌ها توجه می‌کند. هر گونه عدم تقارن می‌تواند نشانه‌ای از دیسپلازی باشد.
۲. تصویربرداری
اگر نتایج معاینات بالینی مشکوک باشد یا برای تایید تشخیص، تصویربرداری انجام می‌شود:
- سونوگرافی (اولتراسوند):
- سونوگرافی یکی از ابزارهای تشخیصی اصلی برای بررسی دیسپلازی مفصل ران در نوزادان کمتر از ۶ ماه است. این روش به دلیل غیرتهاجمی بودن و دقت بالا برای مشاهده ساختارهای نرم و مفاصل استفاده می‌شود.
- سونوگرافی به پزشک امکان می‌دهد تا وضعیت سر استخوان ران و حفره لگنی را به دقت بررسی کند.
- رادیوگرافی (X-ray):
- پس از ۶ ماهگی که استخوان‌بندی نوزاد بیشتر شکل می‌گیرد، رادیوگرافی (اشعه ایکس) به عنوان ابزار تشخیصی رایج استفاده می‌شود. این تصویر نشان می‌دهد که آیا سر استخوان ران به درستی در حفره لگنی قرار دارد یا خیر.
۳. MRI و CT Scan
- در موارد پیچیده‌تر یا پس از جراحی، ممکن است پزشکان از MRI یا CT Scan برای بررسی دقیق‌تر وضعیت مفصل ران استفاده کنند. این روش‌ها تصویری دقیق‌تر از ساختارهای استخوانی و بافت‌های اطراف فراهم می‌کنند و برای ارزیابی وضعیت پس از جراحی یا در موارد شدید دیسپلازی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
۴. بررسی تاریخچه خانوادگی و علائم
- اگر در خانواده سابقه دیسپلازی مفصل ران وجود داشته باشد، پزشک توجه بیشتری به وضعیت کودک خواهد داشت و ممکن است تشخیص زودهنگام صورت گیرد.
تشخیص در بزرگسالان
- در بزرگسالانی که درد مزمن در لگن یا ران دارند یا به طور غیرطبیعی لنگ می‌زنند، پزشک ممکن است با استفاده از رادیوگرافی یا MRI وضعیت دیسپلازی را بررسی کند.
تشخیص زودهنگام با استفاده از این روش‌ها می‌تواند از عوارض طولانی‌مدت دیسپلازی مفصل ران جلوگیری کند و درمان بهتری را فراهم سازد.
سلامت باشید.
