هراس

هراس به معنای یک احساس ناامنی، ترس یا نگرانی نسبت به چیزی خاص است. این احساس ممکن است به عنوان یک واکنش طبیعی به خطرات یا تهدیدها به وجود آید، اما هنگامی که به شدت و به صورت مداوم شخص را تحت تأثیر قرار می‌دهد و به نوعی از اضطراب میانجی شود، می‌توان آن را هراس نامید. هراس ممکن است از مواجهه با موقعیت‌ها، اشیاء، افراد یا حتی افکار خاص ناشی شود.

این احساس معمولاً با فعالیت‌های روانی و فیزیکی همراه است و ممکن است بر زندگی روزمره فرد تأثیر گذار باشد. در صورتی که هراس به حدی شدید شود که زندگی روزمره را مختل کند، ممکن است نیاز به مشاوره و درمان حرفه‌ای باشد. افراد مبتلا به این وضعیت می‌دانند که ترسشان منطقی نیست، اما ناتوانند در کنترل و مدیریت آن هستند. هنگامی که با موقعیت یا شیء مورد ترس خود قرار می‌گیرند، احساساتی چون اضطراب، ترس شدید و حتی وحشت را تجربه می‌کنند. این تجربه ناخوشایند به حدی است که افراد سعی می‌کنند همیشه از موارد موجب هراس‌زدگی بپرهیزند. این اختلال از جمله شایع‌ترین اختلالات اضطراب در جوامع است. اطلاعات نشان می‌دهد که هراس‌های بیمارگونه به عنوان یکی از شایع‌ترین اختلالات روانشناختی در زنان و دومین اختلال شایع در میان مردان به سنین بالای ۱۵ سال شناخته می‌شوند.

علت هراس

علل هراس متنوع و پیچیده هستند و ممکن است از فرد به فرد متفاوت باشند. برخی از عوامل معمولی که ممکن است به هراس منجر شوند عبارتند از:

۱. تجربیات گذشته:
– تجربیات ناخوشایند یا حوادث تراژیک در گذشته ممکن است باعث ایجاد هراس در ذهن فرد شوند.

۲. ژنتیک:
– برخی از افراد ممکن است به دلیل ویژگی‌های ژنتیک خاص، به سرعت‌تر به هراس و اضطراب پاسخ دهند.

۳. شخصیت:
– برخی از افراد به طور طبیعی برای مواجهه با خطرات یا مواقع تنش‌آور حساس‌تر هستند.

۴. عوامل محیطی:
– مواجهه با موقعیت‌های تنش‌آور، فشارهای اجتماعی، یا مسائل مالی ممکن است به عنوان عوامل محیطی موثر در ایجاد هراس ایفا کنند.

۵. اختلالات عصبی:
– برخی اختلالات عصبی مانند اختلال اضطرابی، اختلال وسواسی-اجباری (OCD) و اختلال پانیک می‌توانند به هراس مرتبط باشند.

۶. موارد فیزیکی:
– برخی مشکلات فیزیکی مانند بیماری‌های قلبی، اختلالات تنفسی، یا مشکلات مربوط به سیستم عصبی ممکن است هراس را تشدید کنند.

ترکیبی از این عوامل ممکن است به وجود هراس بیانجامد، و بهترین راه برای مدیریت آن، مشاوره و درمان حرفه‌ای است.

فوبیا چیست

فوبیا یا هراس‌زدگی، به یک نوع اختلال اضطرابی اطلاق می‌شود که با ترس شدید و ناقص از یک شیء، موقعیت، یا موضوع خاص مرتبط است. افراد مبتلا به فوبیا، درک می‌کنند که ترسشان نامعقول و اغلب غیرمنطقی است، اما ناتوانند در کنترل و مدیریت آن هستند. این ترس به حدی شدید است که ممکن است زندگی روزمره فرد را تحت تأثیر قرار دهد و او را از مواجهه با موارد مرتبط با هراسش دور نگه دارد.

علت فوبیا ساده

فوبیا معمولاً در اوایل کودکی ایجاد می‌شود. فوبیای کلاسیک ممکن است بین چهار تا هشت سالگی شروع شود. کودکانی که به عنوان مثال به طور تصادفی یا به عنوان تنبیه در یک فضای بسته، تاریک و محدود گیر افتاده‌اند، ممکن است در سنین بالاتر دچار ترس از فضاهای بسته (کلاستروفوبیا) شوند. فوبیایی که توسط کودکان از اعضای خانواده کسب می‌شود. به عنوان مثال، کودکانی که یکی از اعضای خانواده‌شان از سوسک‌ها یا عنکبوت‌ها می‌ترسد، ممکن است فوبیای خود را یاد بگیرند. گفته می‌شود که این فوبیا در خانواده‌ها وجود دارد. با این حال، آنها به طور ژنتیکی از والدین به فرزندانشان منتقل نمی‌شوند. بنابراین سن یک عامل مهم در ارزیابی فوبیا است. در کودکان، هراس‌ها ممکن است حول صداهای بلند، تاریکی، هیولاها، محرک‌های دردناک مانند خون، سوزن و غیره گردش داشته باشد.

علت فوبیا پیچیده

این فوبیا ناشی از ترکیب فعل و انفعالات پیچیده بین یک تجربه ناخوشایند، تغییرات شیمیایی و پیام‌رسان‌های مغز و ژنتیک ایجاد می‌شوند. فوبیای اجتماعی پس از یک تجربه تحقیرآمیز در جمع رخ می‌دهد که اعتماد اجتماعی فرد را تضعیف و این اعتماد پس از کودکی ایجاد نمی‌شود. اضطراب اجتماعی از سال‌های نوجوانی تا اواخر دهه بیست شروع می‌شود و ممکن است تا آخر عمر باقی بمانند و به شدت محدود‌کننده است. فوبیا همچنین می‌تواند ناشی از یک رویداد ناخوشایند نامرتبط در زندگی ایجاد شود. گاهی اوقات ترس ممکن است پس از یک رویداد استرس‌زا یا سوگواری ایجاد شود.  همچنین ممکن است ناشی از مشاهده آسیب‌دیدگی شخص دیگری باشد.که به نام “شرطی‌سازی” معروف است.

تفاوت فوبیا و هراس

فوبیا و هراس به طور معمول به عنوان مترادف یکدیگر استفاده می‌شوند، اما ممکن است در برخی مواقع تفاوتی بین معانی آنها تصور شود. در اصطلاح روان‌شناسی، تفاوت آنها ممکن است به شکل زیر باشد:

• فوبیا:
  – فوبیا به طور کلی به ترس ناقص و نامعقول از یک موضوع خاص یا شرایط خاص اشاره دارد. این واژه اغلب برای توصیف ترس شدید و غیرمنطقی از یک موضوع خاص به کار می‌رود، که افراد ممکن است درک کنند که ترسشان منطقی نیست، اما ناتوانند از آن دوری کنند.
• هراس:
  – هراس معمولاً به یک واکنش ناگهانی و شدید به مواجهه با خطر فوری اشاره دارد. این ممکن است ناشی از یک وضعیت خاص یا شرایط ناگهانی باشد و فرد در معرض این خطر قرار گرفته و واکنش‌های فیزیولوژیک شدیدی مثل افزایش ضربان قلب، عرقزنی، یا لرزش تجربه کند.

به طور خلاصه، هر دو واژه به ترس و اضطراب اشاره دارند اما معمولاً “هراس” ممکن است به واکنش‌های فوری به خطرات اشاره داشته باشد، در حالی که “فوبیا” بیشتر برای توصیف ترس‌های نامعقول و اغلب مستقل از وجود خطر فوری استفاده می‌شود.

انواع هراس یا فوبیا

هراس‌ها یا فوبیاها به تعداد زیادی از اختلالات اضطرابی اطلاق می‌شود و هرکدام به ترتیب خود از یک موضوع خاص یا شرایط خاص ترس و اضطراب می‌آورند. در زیر چند نمونه از انواع هراس‌ها آورده شده است:

• ارتفاع‌ها (اکروفوبیا):
  – ترس نامقدار و نامعقول از ارتفاعات یا بلندی‌های طبیعی یا ساختمانی.
• حیوانات (زووفوبیا):
  – ترس از حیوانات، مانند سگ، مار، عنکبوت و…
• تاریکی (نیکتوفوبیا):
  – ترس از تاریکی یا مکان‌های تیره.
• ترس از خون (همافوبیا):
  – ترس از دیدن خون یا وقوع موارد مرتبط با خون.
• ترس از بسته شدن (کلوسترفوبیا):
  – ترس از مکان‌های بسته و محدود، مثل اتاق‌های کوچک.
• انتقال (میسوفوبیا):
  – ترس از حمل و نقل عمومی یا سفر با وسایل حمل‌ونقل عمومی.
• ترس از ارتباط اجتماعی (اجتمافوبیا):
  – ترس از مواجهه با افراد جدید یا شرایط اجتماعی.
• ترس از شکست (اکسیوتوفوبیا):
  – ترس از شکست در زندگی یا فقدان مهارت‌ها.
• ترس از مرگ (تاناتوفوبیا):
  – ترس از مرگ یا احتمال مواجهه با موت.
• ترس از اشیاء خاص (از مثال ارزوفوبیا ترس از کیسه های زباله یا از پرنده ها ترس از اسباب بازی های فضای باز):
  – ترس از اشیاء خاص یا موارد خاص

علائم فوبیا

درمان فوبیا و هراس با استفاده از روش مواجهه یک روش مؤثر و تأثیرگذار در مواجهه با ترس‌ها و اضطراب‌های مختلف است. این روش بر مبنای ارائه تجربیات تکراری و متداول در مواجهه با شرایط یا اشیاء مرتبط با ترس فرد استوار است. در زیر توضیحات بیشتری در مورد این روش آمده است:

۱. ارزیابی و تعیین هدف:
– ابتدا، توسط یک متخصص روان‌پزشک یا روان‌شناس، نوع و شدت فوبیا یا هراس ارزیابی می‌شود و هدف مشخصی برای درمان تعیین می‌شود.

۲. تدوین لیست مراحل مواجهه:
– بر اساس ارزیابی، یک لیست از مراحل مواجهه با موارد مرتبط با ترس تدوین می‌شود. این لیست از مراحل ساده به مراتب پیچیده‌تر می‌پردازد.

۳. مواجهه گام به گام:

– فرد به تدریج و در محیطی کنترل‌شده با شرایط یا اشیاء مرتبط با ترس خود مواجه می‌شود. این مواجهه از سطح کمتر تا سطح بیشتر ترسناکی انجام می‌شود.

۴. تقویت تحمل:
– هدف از مواجهه تقویت تحمل و مقابله فرد با ترس است. با تکرار مواجهات، تحمل فرد به تدریج افزایش می‌یابد.

۵. تمرین تکراری:

– فرد باید مواجهات را به صورت متناوب و تکراری انجام دهد تا ترس به تدریج کاهش یابد و فرد با مواجهه با ترس خود به مرور زمان تسلط کسب کند.

۶. پشتیبانی و مشاوره:
– در طول فرآیند درمان، فرد به نیاز به پشتیبانی و مشاوره نیز دارد. متخصص ممکن است به فرد کمک کند تا با چالش‌هایی که در طول مواجهه ممکن است بروز کند، مقابله کند.

۷. ارزیابی پیشرفت:
– پیشرفت فرد به دوره‌های معینی ارزیابی می‌شود و در صورت لزوم تغییرات و تنظیمات لازم در برنامه اعمال می‌شوند.

روش مواجهه به عنوان یکی از روش‌های مؤثر در درمان فوبیا و هراس مورد استفاده قرار می‌گیرد. مهم است که این روش تحت نظر و راهنمایی متخصصان مربوطه اجرا شود و به مرور زمان با توجه به پیشرفت فرد، تنظیمات لازم اعمال شوند.

روش درمان فوبیا و هراس

درمان فوبیا ممکن است به صورت متناسب با نوع و شدت فوبیا متغیر باشد. درمان فوبیا معمولاً شامل یک یا ترکیبی از روش‌های زیر می‌شود:

۱. ترکیب درمانی:
– مشاوره روان‌شناختی (پسیکوتراپی) و در بعضی موارد، مصرف داروها می‌توانند به صورت ترکیبی برای درمان فوبیا موثر باشند. رویکردهای مختلف مانند رفتاری-شناختی، عملکردی، و تحلیل رفتاری معمولاً در اینجا به کار می‌روند.

۲. آموزش تنظیم استرس:
– افراد می‌توانند با آموزش تکنیک‌های مدیریت استرس و آرام‌بخشی، در مقابل ترس و فوبیا مقاومت بیشتری داشته باشند.

۳. تراوش اجتماعی:
– افراد ممکن است با مشارکت در گروه‌های حمایتی یا دوره‌های آموزشی که به تقویت مهارت‌های اجتماعی و افزایش اعتماد به نفس کمک می‌کنند، توانایی مقابله با فوبیا را افزایش دهند.

۴. ترکیب بازیافت علیرغمی:
– تکنیک‌های بازیافت علیرغمی (Mindfulness) می‌توانند به کاهش استرس و افزایش حالت حاضری کمک کنند. تمرینات تنفسی، مدیتیشن، و یوگا نیز جزء این تکنیک‌ها هستند.

۵. تحریک مجدد و نوروفیدبک:
– تکنیک‌هایی مانند تحریک مجدد و نوروفیدبک به کمک برنامه‌ریزی مجدد نورون‌ها و افزایش آگاهی از واکنش‌های فیزیولوژیکی می‌پردازند.

۶. آموزش تدریجی:
– آموزش تدریجی یا Desensitization معمولاً در درمان فوبیا مورد استفاده قرار می‌گیرد. این روش شامل تدریجی مواجهه با موضوع یا شرایط مرتبط با فوبیا است که به مرور زمان باعث می‌شود ترس به تدریج کاهش یابد.

۷. استفاده از داروها:
– در بعضی موارد، داروهای ضداضطراب یا آنتی‌دپرسانت‌ها ممکن است به عنوان تکمیلی درمانی در نظر گرفته شوند.