پوکی استخوان چیست؟

پوکی استخوان به وضعیتی اطلاق می‌شود که جرم حجمی استخوان کاهش یافته است. در این شرایط، هم مواد معدنی مانند فسفات و کلسیم و هم قسمت پروتئینی استخوان کاهش می‌یابند. کمبود مواد معدنی از جمله کلسیم، پروتئین و ویتامین D می‌تواند باعث پوکی استخوان شود. در شرایطی که مواد معدنی کافی در رژیم غذایی فراهم نشود، بدن مجبور است این نقص را از بافت‌های استخوانی تأمین کند. با پیشرفت سن، فرآیند تخریب بافت استخوانی افزایش می‌یابد و در طول زمان، به ویژه در دوران کهنسالی، پدیده پوکی استخوان تشدید می‌شود.

عواملی پوکی استخوان چیست:

• کمبود کلسیم و ویتامین D:

کلسیم و ویتامین D برای سلامت استخوان بسیار حیاتی هستند. کلسیم به ساختار استخوان کمک می‌کند و ویتامین D به جذب کلسیم از رژیم غذایی کمک می‌کند. کمبود هرکدام از این مواد مغذی می‌تواند به تراکم استخوان منجر شود.

• سن:

با پیشرفت سن، چگالی استخوان به طور طبیعی کاهش می‌یابد. افراد مسن‌تر به راحتی‌تر در معرض خطر بیماری قرار می‌گیرند.

• جنسیت:

زنان، به ویژه پس از سنوات پایانی قاعدگی (یائسگی)، با خطر بالاتری از تراکم استخوان روبه‌رو هستند. این به دلیل کاهش سطح هورمون‌های جنسی زنان در این دوره زمانی است.

عدم فعالیت بدنی مناسب:

فعالیت بدنی اهمیت زیادی در حفظ سلامت استخوان دارد. عدم فعالیت بدنی می‌تواند باعث ضعف استخوان‌ها شود.

مصرف افزایش‌دهنده‌های استخوان:

برخی داروها، مانند استروئیدها، می‌توانند به کاهش چگالی استخوان منجر شوند.

عوامل ژنتیکی:

وجود تاریخچه خانوادگی از تراکم استخوان می‌تواند نشانگر میراث ژنتیکی در این زمینه باشد.

مصرف زیاد الکل و سیگار:

مصرف زیاد الکل و سیگار نیز با افزایش خطر پوکی استخوان ارتباط دارد.

افزایش وزن ناپایدار:

وزن ناپایدار یا کاهش وزن ناگهانی می‌تواند به بیماری منجر شود.

بیماری‌های مزمن:

برخی از بیماری‌های مزمن مانند دیابت و بیماری‌های تیروئید می‌توانند به تراکم استخوان مرتبط باشند.

علائم پوکی استخوان چیست:

بیماری در مراحل ابتدایی خود معمولاً بدون علائم خاصی ایجاد می‌شود و اغلب تا زمانی که خود استخوان شکسته نشود، تشخیص داده نمی‌شود. اما در مواقعی که پوکی استخوان به مراحل پیشرفته‌تری برود، ممکن است علائم و نشانه‌هایی ظاهر شوند، عبارتند از:

1. شکستگی استخوان‌ها:

استخوان‌های پوک شده در مقابل ضربات و فشارهای معمولی حساس‌تر هستند، بنابراین شکستگی‌های متداول‌تر می‌شوند. شکستگی‌ها معمولاً در استخوان‌های کمیاق (پایین زانو)، فرج (ناحیه لگن)، و ستون فقرات اتفاق می‌افتد.

      ۲. کاهش قد:

 افت قد در افراد مسن می‌تواند به عنوان علامت اولیه پوکی استخوان ظاهر شود.

      ۳. درد در استخوان‌ها:

در موارد پیشرفته‌تر، ممکن است درد در استخوان‌ها به وجود بیاید. این درد ممکن است پس از فعالیت‌های روزمره یا حتی در حالت استراحت احساس شود.

      ۴. فرسودگی استخوانی:

در صورتی که استخوان‌ها کمبود کلسیم داشته باشند، ممکن است به شکل فرسودگی استخوانی (osteoporosis fatigue) احساس شود که باعث کاهش توانایی فیزیکی می‌شود.

       ۵. تغییر در نمای استخوانی:

استخوان‌های پوک شده ممکن است در آزمایش‌های تصویربرداری مانند دکمه سنجش استخوان (DEXA scan) به صورت کم‌چگال نمایش داده شوند.

مهم است بدانید که افراد ممکن است تا زمانی که یک استخوان شکسته نشود، پوکی استخوان را تشخیص ندهند. افراد با عوامل خطر بالا، مانند سن بالا، تاریخچه خانوادگی از پوکی استخوان، یا بیماری‌های مزمن، باید به صورت منظم بررسی شوند و اقدامات پیشگیری انجام دهند.

شاخص‌های خطر برای پوکی استخوان به عواملی اشاره دارند که ممکن است خطر ابتلا به این وضعیت را افزایش دهند. این شاخص‌ها می‌توانند به دو دسته قابل کنترل و غیرقابل کنترل تقسیم شوند.

 شاخص‌های خطر قابل کنترل:

• تغذیه مواد معدنی:
  – کمبود کلسیم و ویتامین D در رژیم غذایی می‌تواند به پوکی استخوان منجر شود. افزایش مصرف مواد معدنی مانند کلسیم و ویتامین D از طریق غذا یا مکمل‌ها می‌تواند این خطر را کاهش دهد.
• فعالیت بدنی:
  – فعالیت بدنی منظم و ورزش به تقویت استخوان‌ها کمک کرده و از پوکی استخوان جلوگیری می‌کند.
• کاهش مصرف سیگار و الکل:
  – سیگار و مصرف مفرط الکل به پوکی استخوان مرتبط شده‌اند. کاهش یا ترک این عادات می‌تواند خطر ابتلا به پوکی استخوان را کاهش دهد.

• حفظ وزن سالم:

  – وزن سالم حیاتی برای حفظ سلامت استخوان است. کمی یا زیادی بودن وزن ممکن است به پوکی استخوان منجر شود. افراد لاغر با وزن زیر ۷۵ کیلو مستعد به پوکی استخوان هستند.

• مصرف کلسیم در سه دهه اول زندگی:

         – هر چه این میزان بیشتر باشد، تراکم استخوانی حاصل بیشتری خواهد داشت. بعد از سه دهه اول زندگی، کلسیم همچنان نقش
مهمی در پیشگیری از پوکی استخوان ایفا می‌کند، اما اثر آن به مراتب کمتر از ۳۰ سال اول زندگی می‌باشد.

شاخص‌های خطر غیرقابل کنترل:

• سن:
  – با پیشرفت سن، چگالی استخوان به طور طبیعی کاهش می‌یابد و این یک شاخص غیرقابل کنترل است.
• جنسیت:
  – زنان، به ویژه با شروع یائسگی به دلیل تولید نکردن استروژن، با خطر بیشتری از پوکی استخوان روبه‌رو هستند. مکانیسم اثر استروژن در استخوان به این شکل است که در مونوسیت‌ها، اینترلوکین یک ترشح می‌کنند. این ماده و سایر سیتوکین‌ها بر استئوبلاست‌ها تأثیر می‌گذارند و باعث می‌شوند که استئوبلاست‌ها اینترلوکین ۶ را ترشح کنند، که این ماده یک محرک قوی برای استئوکلاست است. استروژن از تولید بیش از حد اینترلوکین یک در استخوان جلوگیری می‌کند. بنابراین، در صورتی که استروژن موجود نباشد، فعالیت این سیستم افزایش می‌یابد و منجر به پوکی استخوان خواهیم شد. البته استروژن نیز با اثر بر روی استئوبلاست موجب افزایش ساخت استخوان می‌شود. این نیز یک شاخص غیرقابل کنترل است.
• تاریخچه خانوادگی:
  – اگر در خانواده تاریخچه پوکی استخوان وجود داشته باشد، افراد در خطر بیشتری قرار می‌گیرند.
• رنگ پوست:
  – شیوع پوکی استخوان در افراد زردپوست بیشتر از سفیدپوستان است، و بالاترین شیوع در زردپوستان مشاهده می‌شود. در سیاهپوستان، حداکثر تراکم استخوانی بیشتر است و کاهش استخوان با سرعت کمتری رخ می‌دهد. همچنین، مواد معدنی در استخوان آنها بیشتر از سایر نژادهاست.افراد با پوست روشن‌تر به دلیل کمترین میزان ملانین، در معرض خطر بیشتری از پوکی استخوان قرار دارند.
• تاریخچه بیماری:-افرادی که تاریخچه بیماری خاصی دارند (مثل دیابت یا بیماری‌های قلبی) ممکن است به بیماری‌های مرتبط با این حالت‌ها دچار شوند.

تشخیص پوکی استخوان:

اغلب از طریق انجام آزمون‌ها و مطالعات تصویری انجام می‌شود. در ادامه، روش‌های معمول برای تشخیص پوکی استخوان ذکر شده است:

۱. اسکن DEXA (جذب سنجی اشعه ایکس با انرژی دوگانه DEXA Scan):

– یکی از روش‌های متداول برای اندازه‌گیری چگالی استخوان است. این آزمون با استفاده از پرتو ایکس، چگالی معدنی استخوان را اندازه‌گیری کرده و میزان خطر پوکی استخوان را ارزیابی می‌کند.

۲. آزمون‌های خونی:
– اندازه‌گیری سطوح کلسیم، فسفات، ویتامین D و مارکرهای دیگر در خون می‌تواند به ارزیابی سلامت استخوان کمک کند. سطوح مناسب این عناصر برای حفظ سلامت استخوان ضروری هستند.

۳. آزمون‌های متخصص:
– آزمون‌های خاص مانند مارکرهای استخوان، CT Scan استخوان، و MRI استخوان نیز ممکن است برای تشخیص و ارزیابی پوکی استخوان مورد استفاده قرار گیرند.

۴. تاریخچه پزشکی و فاکتورهای ریسک:
– پزشک ممکن است از شما سوالاتی در مورد تاریخچه پزشکی، سابقه خانوادگی در مورد پوکی استخوان، سطوح فعالیت بدنی، مصرف داروها، و نحوه تغذیه بپرسد. این اطلاعات به تشخیص دقیق‌تر و درمان مناسب‌تر کمک می‌کنند.

۵. ارزیابی ریسک آسیب استخوان:
– معیارهای ارزیابی ریسک مانند T-score و Z-score ممکن است بر اساس نتایج DEXA Scan محاسبه شوند و به پزشک کمک کنند تا میزان خطر پوکی استخوان را ارزیابی کند.

درمان پوکی استخوان چیست:

بستگی به علت ایجاد آن، شدت و مرحله بیماری دارد. درمان پوکی استخوان معمولاً شامل ترکیبی از تغییرات در سبک زندگی، مصرف مکمل‌های مواد معدنی، داروها و در برخی موارد، درمان‌های دیگر است. در ادامه، رویکردهای معمول به درمان پوکی استخوان آورده شده است:

۱. تغییرات در سبک زندگی:
– افزایش فعالیت بدنی: ورزش منظم و وزن‌برداری می‌تواند به تقویت استخوان‌ها کمک کند.
– تغذیه مناسب: مصرف منابع غنی از کلسیم و ویتامین D از طریق غذا یا مکمل‌ها برای حفظ سلامت استخوان مهم است.
– قطع سیگار و محدود کردن مصرف الکل: سیگار و مصرف مفرط الکل می‌توانند به پوکی استخوان کمک کنند.

۲. داروها:
– برخی داروها مانند بیسفوسفونات‌ها (مثل الندرونات)، رالوکسیفن، ترونتین و داروهای دیگر به منظور کاهش تخریب استخوان و افزایش تراکم استخوان مورد استفاده قرار می‌گیرند.

۳. مصرف مکمل‌های مواد معدنی:
– مصرف کلسیم و ویتامین D می‌تواند به حفظ سلامت استخوان کمک کند. این مواد معمولاً از طریق غذا یا مکمل‌ها مصرف می‌شوند.

۴. هورمون درمانی:
– در صورت لزوم، هورمون‌های جنسی مانند استروژن در زنان و تستوسترون در مردان ممکن است مورد استفاده قرار گیرند.

۵. پیگیری منظم:
– پیگیری منظم با پزشک جهت انجام آزمون‌ها و ارزیابی تغییرات در سلامت استخوان ضروری است.

۶. جراحی ترمیمی مهره ها:

جراحی ترمیمی مهره‌ها در پوکی استخوان به منظور استفاده از روش‌های جراحی با هدف تقویت و ترمیم مهره‌ها در افرادی که به دلیل پوکی استخوان به خطر شکستگی‌های مهره‌ها قرار گرفته‌اند، انجام می‌شود. این جراحی‌ها ممکن است برای کاهش درد، استحکام مهره‌ها، و بهبود وضعیت عملکردی بیمار انجام شوند. گاهی اوقات از مهره‌های فلزی، سمان‌های فلزی یا تزریق مواد ترمیمی به مهره‌ها استفاده می‌شود.

سخن آخر:

 جواب سوال پوکی استخوان چیست؟ می‌تواند پیشگیری از ابتلا به بیماری با اعتنای به سبک زندگی سالم ، مصرف کافی کلسیم و ویتامین D، ورزش‌های وزنی و مقاومتی، حفظ وزن مناسب، انجام تمرین‌های رفع استرس و روش‌های مدیریت استرس و در نهایت مشاوره با پزشک  و پیگیری نکات فوق، و بهبود سلامت استخوان‌های خود کمک کنید و از ابتلا به تراکم استخوان جلوگیری نمایید.

سلامت باشید.