تیروئید چیست؟

غده تیروئید یک تولید کننده هورمون در سیستم هورمونی بدن است. این غده در جلوی گردن، در قسمتی از گلوی بالایی به نام جلوی گلویه واقع شده است. غده تیروئید دو لوب دارد که تحت نام‌های لوب راست و لوب چپ شناخته می‌شوند و به وسیله یک پلی به هم متصل هستند.

وزن تیروئید حدود بیست و پنج گرم است و در مردان بزرگتر از اندازه در زنان است. اندازه تیروئید در زنان، در دوران قاعدگی و حاملگی افزایش می‌یابد. این غده در قسمت مرکزی دارای ایسموس (تنگه) است که باعث اتصال دو لوب به یکدیگر می‌شود. گاهی اوقات لوب سوم به شکل هرمی از ایسموس یا دو لوب اصلی دیگر بیرون می‌زند. در برخی موارد، توده‌های کوچک بافت تیروئید به نام غدد اکسسوری (فرعی) تیروئیدی، بدون اتصال به غده اصلی، دیده می‌شوند.

عملکرد تیروئید:

 چهار عملکرد اصلی تیروئید در بدن:

۱. جذب و انتقال ید:

تیروئید از جریان خون ید را جذب کرده و آن را به داخل خود منتقل می‌کند. ید برای ساخت هورمون‌های تیروئیدی ضروری است.

۲. ساخت و ترشح تیروگلوبین:

تیروئید تیروگلوبین را تولید می‌کند که یک پروتئین حاوی ید است و به عنوان محل ذخیره هورمون‌های تیروئیدی عمل می‌کند.

۳. اتصال ید به تیروگلوبین به منظور ساخت هورمون‌های تیروئیدی:

در این مرحله، ید به تیروگلوبین متصل می‌شود و هورمون‌های تیروئیدی، تیروکسین (T4) و تری‌ایودوتیرونین (T3)، تولید می‌شوند.

۴. ترشح هورمون تیروئید به دستگاه گردش خون:

هورمون‌های تیروئیدی (T3 و T4) به دستگاه گردش خون ترشح می‌شوند و به سلول‌های مختلف بدن منتقل می‌شوند. این هورمون‌ها در تنظیم متابولیسم، رشد و توسعه، فعالیت‌های قلبی و عروقی، و سطح انرژی در بدن نقش دارند.

تیروئید هورمون‌های مهمی تولید می‌کند که بر انجام فعالیت‌های مختلف در بدن تأثیرگذارند. دو هورمون اصلی تیروئید عبارتند از:

۱. تیروکسین (T4):

هورمون T4 از تیروئید ترشح می‌شود و در بافت‌های بدن به هورمون فعال‌تری به نام تری‌ایودوتیرونین (T3) تبدیل می‌شود.

۲. تری‌ایودوتیرونین (T3):

این هورمون به عنوان یکی از هورمون‌های اصلی تیروئید شناخته می‌شود و تأثیر بسیار زیادی بر فعالیت‌های سلولی و متابولیسم دارد.

عملکرد صحیح تیروئید برای سلامتی کلی بدن بسیار حیاتی است. این غده مسئولیت تنظیم متابولیسم، تعادل حرارتی بدن، رشد و توسعه، فعالیت‌های قلبی و عروقی، و کنترل سطح انرژی در بدن را بر عهده دارد.

 هیپوتیروئیدیسم (کم‌فعالیت تیروئید):

۱. خستگی و کاهش انرژی:

افراد مبتلا به هیپوتیروئیدیسم ممکن است احساس خستگی شدید کنند و انرژی کمی داشته باشند.

۲. افزایش وزن:

افزایش وزن یکی از علائم رایج هیپوتیروئیدیسم است.

۳. افت میزان حرارت بدن:

افراد ممکن است حس کنند که سردتر از معمول هستند و مشکلات در تنظیم حرارت بدن داشته باشند.

۴. افسردگی و افتازگویی:

ممکن است افراد با هیپوتیروئیدیسم دچار افسردگی، اضطراب و افتازگویی شوند.

۵. مشکلات حافظه و تمرکز:

کاهش توانایی حافظه و تمرکز نیز ممکن است رخ دهد.

۶. تورم وریدها :

در برخی موارد، ظاهر شدن تورم وریدها به عنوان علامتی از هیپوتیروئیدیسم اتفاق می‌افتد.

 هایپرتیروئیدیسم (زیادفعالیت تیروئید):

۱. افزایش ضربان قلب:

تغییرات در ضربان قلب از جمله تشدید ضربان قلب (تاکی‌کاردی) را می‌توان به عنوان علامتی از هایپرتیروئیدیسم دید.

۲. افزایش حرارت بدن و عرقزنی:

افراد ممکن است حس کنند که گرمتر از معمول هستند و به سرعت عرق کنند.

۳. لاغری یا کاهش وزن:

معمولاً افراد با هایپرتیروئیدیسم وزن کمتری دارند.

۴. اضطراب و عصبی‌گریزی:

افراد ممکن است احساسات اضطراب، عصبی‌گریزی، و حتی ترس بی‌مورد داشته باشند.

۵. لرزش دست‌ها (ترمور):

لرزش دست‌ها یا ترمور یکی دیگر از نشانه‌های هایپرتیروئیدیسم است.

۶. افزایش فعالیت لنفاژن (گردش خونی):

افراد ممکن است حس کنند که قلب آن‌ها به سرعت‌تر می‌زند و گرمایی و حتی درد در ناحیه گردن احساس شود.

دلایل کم کاری تیروئید

به عنوان هیپوتیروئیدیسم شناخته می‌شود. در این حالت، غده تیروئید به میزان کمتری هورمون تیروئید تولید می‌کند، که منجر به کاهش فعالیت سیستم اندوکرین و اختلالات در سلامت عمومی بدن می‌شود. هیپوتیروئیدیسم معمولاً به دلیل عواملی همچون التهاب تیروئید، عدم تولید کافی هورمون‌های تیروئیدی، یا مشکلات در فرآیند جذب ید ایجاد می‌شود. در برخی موارد، دلایل هیپوتیروئیدیسم می‌توانند مستقیماً با عملکرد ناصحیح غده تیروئید مرتبط باشند، در حالی که در برخی موارد دیگر، عوامل خارجی نیز نقش دارند. برخی از دلایل مهم هیپوتیروئیدیسم عبارتند از:

۱. التهاب تیروئید (تیروئیدیت):

التهاب تیروئید می‌تواند به دلیل عواملی مانند عفونت و یا اتوایمونیته (سیستم ایمنی که به طور نادرست به غده تیروئید حمله می‌کند) ایجاد شود و منجر به هیپوتیروئیدیسم گردد.

۲. کمبود ید:

ید یکی از عناصر ضروری برای تولید هورمون‌های تیروئیدی است. در مناطقی که کمبود ید وجود دارد، ممکن است هیپوتیروئیدیسم به علت کمبود ید ایجاد شود.

۳. عدم تولید کافی هورمون‌های تیروئیدی:

در برخی از موارد، خود غده تیروئید به دلیل مشکلات در فرآیند تولید هورمون‌های تیروئیدی کمکی به هیپوتیروئیدیسم منجر می‌شود.

۴. عملکرد غده پاراتیروئید (هیپوپاراتیروئیدیسم):

مشکلات در عملکرد غده پاراتیروئید نیز می‌تواند باعث هیپوتیروئیدیسم شود.

۵. عدم تعادل هورمون‌های غده فوق کلیوی:

نقص در عملکرد غده‌های دیگری مانند غده هیپوفیز (که هورمون‌های تنظیمی تیروئید را ترشیح می‌کند) و غده‌های کلیوی نیز ممکن است باعث هیپوتیروئیدیسم شود.

۶. مصرف برخی داروها:

استفاده از برخی داروها مانند لیتیوم، امفتامین‌ها، و داروهای ضد تشنج ممکن است تأثیر منفی بر عملکرد غده تیروئید داشته باشد.

۷. ژنتیک:

در برخی موارد، هیپوتیروئیدیسم می‌تواند به عنوان یک ویژگی ژنتیک به نسل منتقل شود.

دلایل پُر کاری تیروئید

 هایپرتیروئیدیسم نشان از تولید بیش از حد هورمون‌های تیروئیدی توسط غده تیروئید دارد. این وضعیت ممکن است به دلیل عوامل مختلفی ایجاد شود. برخی از دلایل مهم پُرکاری تیروئید شامل موارد زیر هستند:

۱. تیروئیدیت هشتگی (تیروئیدیت هاشیموتو):

اگرچه تیروئیدیت هشتگی معمولاً به کم‌کاری تیروئید (هیپوتیروئیدیسم) منجر می‌شود، اما در برخی موارد، مراحل اولیه بیماری ممکن است با افزایش ترشح هورمون‌های تیروئیدی همراه باشد.

۲. غده گوارشی زیاد (مولتینودولیاریتی):

وجود گره‌ها یا توده‌های زیاد در غده تیروئید (مولتینودولی) می‌تواند به افزایش تولید هورمون‌های تیروئیدی منجر شود.

۳. درمان با هورمون تیروئیدی بیش از حد:

استفاده بیش از حد از هورمون‌های تیروئیدی ممکن است به افزایش فعالیت تیروئید و هایپرتیروئیدیسم منجر شود.

۴. ورزش و فعالیت بدنی شدید:

فعالیت بدنی بسیار شدید و ورزش‌های استقامتی طولانی ممکن است باعث افزایش ترشح هورمون‌های تیروئیدی شود.

۵. تشکیل توده‌های غیرخوددار (تومورهای تیروئیدی):

تومورهایی که بیش از حد هورمون‌های تیروئیدی تولید می‌کنند ممکن است به هایپرتیروئیدیسم منجر شوند.

۶. عوامل ژنتیک:

ممکن است داشتن تاریخچه خانوادگی از هایپرتیروئیدیسم به افزایش خطر ابتلا به این بیماری اشاره کند.

۷. عوامل التهابی:

برخی از وضعیت‌های التهابی، مانند گواتر (افزایش حجم تیروئید)، می‌توانند به افزایش فعالیت تیروئید و هایپرتیروئیدیسم منجر شوند.

۸. تغییرات هورمونی در دوران بارداری:

در برخی از زنان، در دوران بارداری، تغییرات هورمونی ممکن است باعث افزایش ترشح هورمون‌های تیروئیدی شود و هایپرتیروئیدیسم ایجاد شود.

تشخیص بیماری 

تشخیص بیماری تیروئید اغلب توسط پزشک بر اساس تاریخچه پزشکی، ارزیابی بالینی، و آزمایشات تشخیصی انجام می‌شود. در زیر، مراحل تشخیص بیماری تیروئید شرح داده شده است:

۱. مصاحبه و تاریخچه پزشکی:
– پزشک اطلاعاتی مانند علائم (مثل خستگی، افزایش وزن یا افت وزن، اضطراب، گرمی یا سرمایی بودن بی‌دلیل) و تغییرات در عملکرد تیروئید (تغییر در فعالیت جنسی، تغییر در چربی پوست، و غیره) را از شما جمع‌آوری می‌کند.

۲. بررسی بالینی:
– پزشک بررسی فیزیکی انجام داده و به علائمی مانند افزایش یا کاهش حجم تیروئید (گواتر)، لرزش دست، ناخن‌های شکسته، و سایر نشانه‌های مرتبط با فعالیت زیاد یا کم غده تیروئید می‌پردازد.

۳. آزمایشات خونی:
– اندازه‌گیری سطوح هورمون‌های تیروئیدی (TSH، T3، T4) از جمله آزمون‌های اساسی در تشخیص بیماری‌های تیروئید است. تغییرات در این هورمون‌ها می‌تواند نشان‌دهنده هایپوتیروئیدیسم یا هایپرتیروئیدیسم باشد.

۴. آزمایشات تصویربرداری:
– سونوگرافی: برای ارزیابی حجم و ساختار تیروئید و شناسایی توده‌ها یا گره‌های غده.
– اسکن تیروئید: با استفاده از رادیوایودین، عکسبرداری از تیروئید انجام می‌شود.

۵. آزمایشات اضافی:
– آزمون‌های خونی مانند آزمایش آنتی‌تیروئید (anti-TPO) برای تشخیص التهاب تیروئید یا آزمایش هورمون‌هایی که در برخی از بیماری‌های تیروئید تاثیر دارند.

۶. بیوپسی تیروئید:
– در صورتی که گره‌ها یا توده‌های مشکوک در تیروئید وجود داشته باشد، بیوپسی ممکن است انجام شود تا سلامت بافت‌ها بررسی شود و برخی از مشکلات خاص تشخیص داده شوند.

درمان تیروئید

درمان بیماری تیروئید به شدت وابسته به نوع و شدت بیماری است. در زیر، به توضیح درمان این دو وضعیت پرداخته شده است:

۱. هیپوتیروئیدیسم (کم‌کاری تیروئید):
– داروهای هورمون تیروئیدی (تیروئیدین):

بیماران با هیپوتیروئیدیسم به طور معمول باید هر روز داروهایی که هورمون‌های تیروئیدی را جایگزین می‌کنند (مثل لووتیروکسین) مصرف کنند.

۲. هایپرتیروئیدیسم (پرکاری تیروئید):
– داروهای مهارکننده هورمون تیروئید (آنتی‌تیروئیدیها):

داروهایی مانند متیمازول (Methimazole) و پروپیل‌تیوراسیل (Propylthiouracil) استفاده می‌شوند تا تولید هورمون‌های تیروئید را کاهش دهند.
– درمان با رادیواکتیو-ید:

در برخی موارد، مصرف یک دوز کوچک از رادیواکتیو-ید (RAI) به غده تیروئید انجام می‌شود تا فعالیت آن کاهش یابد.
– عمل جراحی (تیروئیدکتومی):

در مواردی که درمان دارویی یا با رادیواکتیو-ید نتیجه ندهد یا نتوان از مصرف داروها درمانی مناسب است، عمل جراحی برای حذف بخشی یا تمامی غده تیروئید (تیروئیدکتومی) ممکن است اجرا شود.

•  نکات مهم در مورد درمان تیروئید:
  – درمان هیپوتیروئیدیسم معمولاً نیاز به مصرف داروهای تیروئیدی طولانی مدت دارد.
  – درمان هایپرتیروئیدیسم ممکن است زمانی طول بکشد و نیاز به نظارت دقیق پزشک دارد.
  – در صورت مصرف داروهای تیروئیدی یا آنتی‌تیروئیدیها، پزشک شما ممکن است نیاز به آزمایشات خون منظم داشته باشد.
  – در صورت انجام عمل جراحی یا مصرف رادیواکتیو-ید، نیاز به پیگیری‌ها و نظارت مستمر وجود دارد.

سخن آخر:

برای تشخیص و درمان دقیق بیماری تیروئید، همواره توصیه می‌شود به پزشک مراجعه کنید. او می‌تواند بر اساس تاریخچه پزشکی شما و نتایج آزمایشات، تشخیص دقیقی برای وضعیت تیروئید شما قائل شود و درمان مناسب را تجویز کند. خوشبختانه، تیروئید یک بیماری قابل کنترل و درمان است. اگر با علائم تیروئید پرکار مواجه شدید، حتماً با یک دکتر فوق تخصص غدد و متابولیسم مشورت کنید. پزشک با انجام چند آزمایش ساده می‌تواند وضعیت سلامت غده تیروئید شما را ارزیابی کند.